Microsoft Word usmon mushafi ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
5
Qur’onning nozil bo‘lgan oyatlarini sahobalar yozganliklari va uni tarqatganliklariga 
Umar raziyallohu anhuning Islomga kirish voqealari ham dalil bo‘la oladi. Hazrati Umar 
singillarining uyiga bostirib kirganlarida, u yerdagi kishilarning qo‘lida Qur’on oyatlari 
bitilgan matoni ko‘radilar va uni o‘qib berishliklarini so‘raydilar. Oyatlarni eshitib, 
nihoyatda ta’sirlanadilar (Rivoyat). 
Imom Buxoriyning «Sahih»larida: «Bizlar kofirlar yurtiga qilingan futuhotlarda 
Qur’onni yonimizda olib yurishlikdan man’ qilingan edik », degan rivoyat ham bor. Mana 
shundan ma’lumki, Qur’oni Karim nozil bo‘lishining birinchi kunlaridayoq yozila 
boshlagan. 
Imom Buxoriy aytadilar: «Qur’on payg‘ambar alayhissalom davrlaridayoq 
to‘liqligicha yozilgan va hifz qilingan edi. Lekin, tarqoq holda, yassi toshtaxtachalar va 
xurmo po‘stloqlariga yozilgan edi. Uni Abu Bakr Siddiq xalifalik davrlarida sahifalarga 
jam’ qildirdilar».(«MalQur’on» kitobi, 215 bet.) 
Roviylardan Hokim va boshqalar, Qur’on birinchi marta payg‘ambar (a.s.) davrlarida 
jam’ qilindi, deydilar. 
Zayd bin Sobit aytadilar: «Rasulullohning huzurlarida terilarga yozilgan Qur’onni 
tartibga solar edik». Bayhaqiy: «Bu «tartibga solish»dan murod, nozil bo‘lgan parcha-
parcha oyatlarni Rasulullohning ko‘rsatmalariga binoan joy-joyiga qo‘yib, suralarga 
jamlash bo‘lsa kerak», — deydilar. 
Horis al-Muhosibiy «Fahmus-sunan» kitobida «Qur’onning bitilishi yangidan qilingan 
ish (ya’ni bid’at) emas», deydi. Ibn Sirin rahimahullohdan: «Rasululloh davrlarida 
Qur’onni to‘rt kishi jam’ qilganligida ixtilof yo‘q. Bular: Muoz, Ubay, Zayd va Abu Zayd. 
Lekin quyidagi uch kishining ikkitalarida ixtilof bor. Ba’zilar Abud Dardo va Usmon, 
ba’zilar Usmon va Tamimud Doriy ham jam’ qilgan deydilar».
Qur’onni to‘plam ( mushaf) holida jam’ qilganlar ichida Miqdod bin Amr va Abu 
Muso al-Ash’ariylar ham bor edi. Al-Ash’ariy keyinchalik o‘zining to‘plamini «Lubobul-
qulub» deb atadi. 
Rasulullohning amrlariga muvofiq Qur’oni Karim turli hajmdagi 114 ta suraga 
bo‘lindi va har bir suraga muayyan nom berildi. Qur’onning oxirgi oyati payg‘ambar 
vafotlaridan taqriban sakson kun avval nozil bo‘ldi. 
As-Suyutiyning «Al-Itqon fi ulumil-Qur’on» kitoblarida al-Xitobiy degan zot, 
payg‘ambar (a.s.) davrlarida Qur’onning mushaf (to‘plam, muqovalangan) qilib jam’ 
qilinmaganligining sababi, Rasululloh (s.a.v.) Qur’onni ba’zi hukmlariga, uning tilovatiga 
nosix (bekor qiluvchi) oyatlar yoki ziyoda oyat kelib qolarmikan, deb kutganlaridadur. 
Payg‘ambarning vafotlari bilan Qur’onning nuzuli intihosiga yetgach va nosix yoki ziyoda 
oyat kelishlik ehtimoli tugagandan so‘ng, Alloh taolo payg‘ambar (a.s.) dan keyingi 
birinchi xalifaga Qur’onni to‘plam qilishlikka ilhom berdi,— deydilar. («Al-itqon», 1jild, 
58 bet). 
Rasululloh va mo‘‘minlar Qur’ondan biron-bir oyat yo‘qolmasligiga ishonchlari komil 
edi. Bunda yozishdan ko‘ra yod olish qobiliyatiga ko‘proq e’timod qilinar edi. Arablar 
o‘zlarining muhofaza quvvatlariga juda ishonar edilar, ular ( o‘z yozuvlari bo‘lishiga 
qaramasdan. tarj.) yozmaydigan, o‘qimaydigan, omi ekanliklari bilan faxrlanar, uzun-
uzun qasida va madhiyalarni bir eshitishdayoq yodlab olardilar. Shuning uchun ham ular 
Qur’ondan nimaiki nozil bo‘lsa, darhol dillariga jo etardilar. Qur’oni Karim Allohning 
muqaddas Kalomi ekanligiga sahobalarda hech qanday shubha yo‘q edi. Uni yod olishni 
Islomning farzlaridan biri deb, bilar edilar. O’z ahllari, yor-birodarlaridan yiroqda, hijron 
azobiga sabr qilgan, ko‘p aziyatlarni tortgan, hatto hayotlarini Islom diniga fido qilgan 
birinchi musulmonlar Qur’on oyatlarini yodlash va uni tilovat qilishlik bilan buyuk tasalli 
topar edilar. Ular Qur’oni Karimdan yangi oyat nozil bo‘lgan vaqtlarda, o‘zlarini qaytadan 

---

Toshkentdagi Usmon Mushafining tarixi. Shayx Ismoil Maxdum