48
эни детал материалига ва полосанинг қалинлигига боғлиқ. Ясси кесимли
полосанинг энг кичик энига нисбатан чегара қўйилмайди.
Ясси кесимли юпқа полосаларда тахминан полоса юзасидан 50% дан
кам бўлмаган енгиллаштирувчи тешикларни белгилаш мақсадга мувофиқ.
Бунда енгиллаштирувчи тешиклар штамплаш жараѐнида ўзига ортиқча
металлни қабул қилиб, штамплашни осонлаштиради. Енгиллаштирувчи
тешиклар штамплашдан кейин ҳам бошқа штампда олиниши мумкин. Жуда
юпқа полосалардаги енгиллаштирувчи тешикларнинг четлари текисланади.
Очик кесимили деталларда (тавр ва хоч шаклида) ясси деталларга
караганда хомакини штамплаш осонрок. Полоса ўртасидаги қовургалар
хомаки энини камайтиради, бу эса штамплаш жараѐнида
иссиклик
тарқалишини
секинлаштиради
ва
кесимларнинг
шаклланишини
осонлаштиради. Ковурга канча баланд бўлса хомаки эни шунча кенг булиши
мумкин.
Ёпиқ кесим (қўштавр ва швеллер)ларнинг қовургалари орасидаги
масофа қовургалар баландлиги, хомаки қалинлиги ва деталнинг материалига
боғлиқ. Қовурга баландлиги канча катта бўлса, улар орасида энг кичик
масофа қиймати ҳам шунча катта бўлиши керак. Баландлиги
катта
қовурғалар
оарсида
масофа
етарли
бўлмаса
штамп
тез
ейилади.
Юпқа
полосадан
ѐпиқ
кесимларни ҳосил килиш энг
мураккаб иш.
Кесим четларида
жойлашган
қовургалар
иссиқликни яхши сақлаб қолса
ҳам, лекин ортикча металлни
штамп
бўшлиғидан
чикиб
кетишига халақит беради ва бу
ҳолат
штамплаш
жараѐнини
мураккаблаштиради.
Қалинлиги ҳам, қовурғалар ҳам юпқа ва баланд бўлган хомакиларни
штамплаш қийин. Қовургалар баландлиги ва қалинлиги нотўғри танланиши
3.7 расм. Полоса энини белгиловчи кесимларнинг конструктив элементлари
б)
а)
49
металл қисилиб қолиши, штапм бўшлиқлари тўлмаслиги ва шу каби ҳар хил
носозликларга олиб келади.
Очик кесимларда қовурга баландлиги (h) қовурга қалинлигига (b), кесим
эни (а)нинг кесим қалинлиги (s)га нисбатига (3.8 расм) ва хомаки
материалига боғлиқ. Умумий кўринишда бу муносабат қуйидаги
эмпирик
формуладан аниқланади:
s
a
b
K
h
2
0
К
0
коэффициенти 3.3 жадвалдан аниқланади.
3.3 жадвал
К
0
коэффициентнинг қийматлари
Хомаки материали
а/s нисбати
К
0
қиймати
Рангли қотишмалар
20 гача
0,08–0,12
20 дан катта
0,03–0,05
Пўлатлар
15 гача
0,13–0,17
15 дан катта
0,06–0,07
Ёпик кесимларда қовурга баландлиги (h) қовурга қалинлигига (b), кесим
эни (а)нинг кесим қалинлиги (s)га нисбатига, бевосита қовурғалар орасида
масофага боғлиқ ва бу муносабат қуйидаги эмпирик формуласидан
аниқланади:
s
a
b
K
h
2
з
,
К
з
коэффициенти 3.4 жадвалдан аниқланади;
– ташқи штамплаш
қиялиги.
3.4жадвал
К
3
коэффициентнинг қийматлари
Хомаки
материали
а/s нисбати а = 0–40
а = 40–80
а = 80–125
а = 125–180
а = 180–250
Рангли
қотишмаҒ
лар
20 гача
0,015–0,023 0,011–0,016
0,0045–0,09
0,0037–0,005
0,002–0,0032
20 дан
катта
0,006–0,009 0,004–0,0035 0,0024–0,0035 0,0016–0,002
0,0012–0,0015
Пўлатлар
15 гача
0,03–0,042
0,02–0,03
0,001–0,017
0,0065–0,01
0,0042–0,006
15 дан
катта
0,011–0,016 0,09–0,013
0,005–0,007
0,0033–0,0045 0,0022–0,0032
Қовурғалар,
бўртмалар,
бирикадиган қисмлар ва бошқа
элементларнинг радиуслари (R) ва
қовурғалар
орасида
ўтиш
радиуслари (R
1
) (3.9 расм) катта
ахамиятга эга. Айнан шу жойлар
кўпинча бузилади, бунинг сабаби
шу
жойлардаги
мураккаб
зўриқишлар хосил бўлиши ва
штамп бўшлиғини тўлдиришда
металлнинг пластик оқиши.
50
Етарли радиуслар билан ишланмаган штамп жойлари тез ейилади.
Бундан ташқари кичик радиуслар қовурғалар асосида ва деворларда тузатиб
бўлмайдиган носозликлар пайдо бўлишига олиб келади. Штампланган
хомакиларнинг четларидаги радиуслар (r) деформациялаш жараѐни учун
унча муҳим бўлмаса ҳам, хомакилар сифатига ва штамплар чидамлийлигига
таъсир қилади.
Тажриба шуни кўрсатадики, хомаки четларидаги
радиуслар етарли
катталикда ишланмаса штамп бўшлиғининг қовурғалар, хомаки четлари ва
бўртмалар шаклланадиган жойларида термик ва чарчаш дарзлари пайдо
бўлиши мумкин. Бундан ташқари хомаки четларининг радиуслари меъѐрдан
кичик бўлса, улар деформациялаш жараѐнида металл билан яхши тўлмайди.
Бу айниқса иссиқлик ўтказувчанлиги паст бўлган металларни, масалан, титан
қотишмаларини деформациялашда яққол сезилади, бундай металларнинг
сиртлари, айниқса четлари нисбатан тез совийди.
Do'stlaringiz bilan baham: