Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

3.2.
 
ПОКОВКАНИ ЛОЙИҲАЛАШ УЧУН АСОСИЙ ТАВСИЯЛАР 
 
Болғалаш жараѐнида ва ундан кейинги механик ишлов беришда металл 
ва мехнат сарфини камайтириш учун поковка (ва ундан тайѐрланган 
деталлар) шакли оддий бўлиб, ясси ѐки цилиндрик юзалардан ташкил топган 
бўлиши керак. 
Поковкада конус ва понасимон шакллар бўлиши мақсадга мувофиқ эмас, 
цилиндрик юзалар, призматик ва цилиндрик юзалар ўз аро кесилмаслиги 
керак. Хомакини сиртида қовурғаларни, бўртиб чиққан жойларни болғалаш 
йўли билан олиш қийин.
Кўндаланг кесимлари анча фарқ қиладиган ва шакли мураккаб бўлган 
хомакиларни тайѐрлаш учун бир нечта поковкаларни пайвандлаб бирикма 
ҳосил қилиш мақсадга мувофиқдир.
Поковканинг чизмаси қўйимлар ва орттирмаларни ҳисобга олиб тайѐр 
детал чизмасига кўра тузилади.
3.3.
 
ҲАЖМИЙ ШТАМПЛАНГАН ХОМАКИНИ ЛОЙИҲАЛАШ УЧУН 
АСОСИЙ ТАВСИЯЛАР 
 
Ишлов берилмайдиган юзаларнинг туташадиган жойлари радиус билан 
бирикиши керак, бу ҳам штампнинг яхши тўлишини (ички радиуслар), ҳам 
штампнинг 
мустаҳкамлигини 
(ташқи 
радиуслари) 
таъминлайди. 
Радиусларнинг қийматлари ГОСТ 7505-74 да тартиблаштирилган. 
Хомаки штампдан бемалол чиқариши учун хомаки деворлари қия 
бўлиши керак. Бу қияликлар штампнинг ва қўлланиладиган қурилманинг 
турига кўра 1...10
0
оралиқда ўзгариши мумкин. Штамплаш пресслар 
ѐрдамида амалга оширилса бу қияликларни кичикроқ қилиб олиш мумкин, 
чунки бу прессларда хомакини штамп бўшлиғидан чиқарувчи махсус 
бармоқлар мавжуд. Горизонтал–болғалаш машиналарда яна ҳам кичик 
қияликларни белгилаш мумкин, чунки бу ерда штамп икки уч қисмга 
ажралади. 
Штампланган хомакининг ишлов берилмайдиган юзалар учун 
ўлчамларининг четга чиқишлари ГОСТ 7505-74 асосида белгиланади.
Штамп тузилишини соддалаштириш мақсадида штамп бўшлиғини 
охиригача ва осон тўлишини таъминлаш учун баъзи ҳолларда детал икки ѐки 
ундан кўп алоҳида штампланадиган қисмларга ажратиш мақсадга мувофиқ. 
Кейин улар бир бирига пайвандлаш ѐки бошқа усул билан бириктирилади. 
Бошқа ҳолларда ҳар хил деталларни битта деталга бирлаштириш мақсадга 
мувофиқ.
Штамп паллалари туташган текислигининг тўғри танланиши штамп 
ичидан хомаки осон олинишини таъминлаш керак.
Штамп паллалари туташган текислигини аниқлашда штамплашдан 
кейин кесиб ташланадиган ортиқча милкнинг ҳажмини, поковка 
макротузилмасини, хомакини кейинги механик ишлов бериш учун заминлаш 
ва маҳкамлаш шароитларини ҳисобга олиш лозим.
Поковканинг барча сиртлари ва ўткир қирралари радиуслар билан 
бирикиши, силлиқланиши керак. Кичик радиуслар зўриқишлар кучайишига 

---

36 
олиб келади. Ташқи радиуслар хомакилар массаси ва материалига кўра 
1,0...8,0 мм оралиғида белгиланади. Амалда радиуслар механик ишлов бериш 
учун қолдирилган қўйимдан 0,5... 1,0 мм га катта бўлса етарли бўлади. Ички 
радиуслар тегишли ташқи радиуслардан таҳминан уч марта катта бўлиши 
керак.
Хомаки сирти детал сирти талабларига жавоб бермаганда механик 
ишлов бериш учун қўйимлар бутун хомакига ѐки хомакининг алоҳида 
қисмларига белгиланади.
Поковканинг барча ўлчамлари учун четга чиқиш қийматлари албатта 
белгиланиши шарт.