Termiz davlat universiteti "umumiy pedagogika" kafedrasi umumiy pedagogika fanidan

4.Aqliy va psixik rivojlanishida nuqsonlari bo„lgan o„quvchilarni 
korreksion o„qitish. Psixik rivojlanishdan ortda qoluvchi bolalarning 
psixologik-pedagogik tavsifnomalari. 
Tadqiqotlar predmetlarni o‗zlashtira 
olmaydigan o‗quvchilar orasida psixik rivojlanishi ortda qolgan, yaqqol 
ifodalanmaydigan sensorli, intellektual, nutqiy buzilishlarga ega bolalar 
mavjudligi, buning sababi markaziy nerv tizimi shikastlanishining asorati, 
minimal miya diafunksiyalari ekaniligini ko‗rsatadi. Psixik rivojlanishi ortda 
qolgan bolalar predmetlarni o‗zlashtira olmaydigan o‗quvchilarning taxminan 
50 foizini tashkil etadi. 
PROqni bolalar rivojlanishini ko‗rsatuvchi anomaliya sifatida o‗rganish 
XX asrning 50-yillarning oxirida boshlanib, 60-70-yillarda keng ommalashdi. 
Tadqiqotchilar (G.B.Shoumarov, K.S.Lebedinskaya) PROqning quyidagi 
to‗rt variantini keltiradilar: 
1) konstitutsional kelib chiqish; 
2) somatogen kelib chiqish; 
3) psixogen kelib chiqish; 
4) serebral–organik kelib chiqish. 
Psixik rivojlanishi ortda qolgan maktabga borayotgan bolalar o‗ziga xos 
xususiyatlarga ega bo‗ladilar. Ular maktabda o‗qishga to‗la tayyor emaslar, 
ularda maktabda o‗qish uchun zarur bo‗lgan ko‗nikma va malakalar 
shakllanmagan, dastur talablarini o‗zlashtirish uchun layoqati yetarli emas. Ular 
maxsus yordamsiz hisoblash, o‗qish va yozishni, shuningdek, maktabdagi 
tartibni o‗rgana olmaydilar. Faoliyatlarni tashkil etishda qiyinchilikni his 
etadilar. Ularda ruhiy toliqish kuzatilib, tez charchash, ish bajarish 
qobiliyatining pasayishi, boshlagan ishini bajarmaslik kabi holatlar kuzatiladi. 
Ko‗pincha boshlari og‗riydi. 
Psixik rivojlanishi ortda qolgan bolalarning xulqi ham o‗ziga xos. 
Maktabda ular o‗zlarini maktabgacha yoshdagi bolalar kabi tutishadi. Ularda 
o‗qishga nisbatan qiziqish yo‗q yoki juda past bo‗liB, maktabga nisbatan ijobiy 
munosabat kuzatilmaydi. O‗yin ular uchun asosiy faoliyat bo‗lib qoladi. 
PROqli bolalarni ko‗pincha aqli zaif deb hisoblab xato qiladilar. Ularni 
o‗zaro farqlashda ayrim omillar qo‗l keladi. Chunonchi, PROq bolalarda oddiy 
bilimlarni o‗zlashtirish, hisoblash ko‗nikmalarini egallab olishda qiyinchilik 
ko‗zga tashlanishi bilan birga she'r yoki ertaklarni eslab qolish qobiliyati va 
idrok etish faolligi ancha yuqori bo‗ladi. Bunday xususiyatlar aqli zaif bolalarda 
kuzatilmaydi.
Ko‗pchilik hollarda PROq (ZPR) o‗quvchilar ommaviy umumiy o‗rta 
ta'lim maktablarida o‗qitiladilar. Ular bilan individual korreksion ishlar olib 
borilmaydi, shu bois ular amalda o‗quv jarayonidan chetda qoladilar va 
predmetlarni o‗zlashtira olmaydigan o‗quvchilar qatoriga kiritiladilar. Ular 

---

maxsus tashkil etiluvchi korreksion-rivojlantiruvchi ta'limga muhtojlar. Ularga 
alohida e'tibor ko‗rsatish talab etiladi.