Fizikanıń jaqtılıq qubılısları qaralatuģın bólimi optika grekshe optikos

 
 

---

14 
1.6 Jaqtılıq aģımınıń intensivligi
Jaqtılıq aģımın xarakterlew ushın jáne bir 
jaqtılıq aģımınıń intensivligi
túsinigin kirgiziw múmkin. R intensivlik degende jaqtılıq aģımı baģıtı menen 
kórinerlik bet hám betke túsirilgen narmalı arasındaģı ί múyesh arqalı 
anıqlanatuģın baģıtı boyınsha kórinerlik bet kesiminiń birligi arqalı, bir birlik 
denelik múyesh astında aģıp ótetuģın jaqtılıq aģımınıń shamasına teń bolģan 
shamaģa aytıladı:

=
id
dФ
R
cos

Solay etip jaqtılıq shiģarıp atirģan betti xarakterlewde jarqınlıq qanday rólı 
oynasa, jaqtılıq aģımınıń intensivligi jaqtılıq maydanın xarakterlewde sonday rólı 
oynaydı. Sonıń ushın kóbinshe onı jaqtılıq aģımınıń jarqınlıģı dep te ataydı.
Jaqtılıq tasıytúģın energiyaģa baylanıslı bolģan kóp túsinikler áqibetinde, 
jaqtılıqtıń tuwrı sızıq boyınsha tarqalıw nızamın dálilew joqardaģı aytılģanlarday 
ashıq aydın bolıw kerek. Bul nızamģa muwapıq jaqtılıq energiyası hár qıylı 
baģıtlarda hám bettiń hár qıylı noqatlarındaģı elementler arqalı hár qıylı awısıwı 
múmkin. Keńisliktiń belgili bir noqatında belgili bir baģıtta tarqalatúģın jarqınlıģı 
(yamasa intensivligi) jaqtılıq maydanınıń differenciyalanıwshı xarakteristikası 
boladı. Jaqtılıq kúshi de belgili bir baģıtta tarqalıp atırģan, belgili bir ólshemge iye 
tolıq betten shıģıp atırģan quwatlılıqtı tárepleydi. Jaqtılandırıw hám jaqtırtqıshlıq 
keńisliktiń belgili bir noqattında barlıq baģıtlar boyınsha tarqalatuģın quwatlılıqtı 
xarakterleydi. Pútkil bet boyınsha hám barlıq baģıtlar boyınsha tarqalıp atırģan 
quwatlılıq, yaģnıy jaqtılıq aģımınıń eń jaqsı xarakteristikası bolıp esaplanadı. Bul 
joqarda aytılģanlardan kiritilgen shamalar menen jarqınlıq arasındaģı qatnaslar 
dálileydi:
,
Ólshewshi apparatuwranıń qanday maqsetke mólshelenginine hám 
dúzilisi qanday bolıwına qarap ólshew nátiyjeleri qálegen fotometrilik shama arqalı 
eń tabiy tárizde ańlatıladı.

---

15 
Máselen juldızlardı gúzetkende juldızdıń putkil betin gúzetiwshi baģıtında 
jiberilgen jaqtılıqtı kóz sezedi.Bul jaģdayda juldızdıń jaqtılıq kúshi haqqında aytıw 
múmkin. Fotografiya asbaplarında fotoplyonkanıń belgili bir noqatına jaqtılıqtıń 
qaysı baģıtta jetip keliwi hám onı qaraytırıwı áhámiyetke iye emes, yaģnıy plyonka 
energiyanı múyeshler boyınsha integralaydı. Sonıń ushın bul jerde jaqtılandırıw 
anıqlanadı. Nurlanıwdıń fotoelektrik yamasa jilliqtı ótkiziwshi bolģan ásbaplarda 
ádette qabıllaģıshtın pútkil betine barlıq baģıtlar boyınsha kelip atırģan jaqtılıq 
aģımı ólshenedi.
Joqarda kiritilgen fotometriyalıq shamalardıń ólshem birlikleri, ólshem birlikler 
sistemasınıń tanlap alınıwına baylanıslı. SI ólshem birlikler sistemasında jaqtılıq 
aģımı vattlarda ólshenedı, jaqtılandırıw hám jaqtırtqıshlıq ólshenedi, jaqılıq kúshi 
Vt/sr ólshenedı, jarqınlıq hám intensivlik ólshenedi. 
Biraq optikalıq eksperementlerde sızıqlı ólshemleri metrlerde bet aqalı ótip atırģan 
jaqtılıq aģımın ólshew kem ushıraydı. Ádette gáp ólshemleri santimetrlerde bolģan 
betler (linzalar, aynalar hám optikalıq ásbaplardıń basqa elementleri) yamasa 
millimetrlerde bolģan betler (kórinis) haqqında gáp baradı. Sonıń ushın quwatlılıqtı 
ģa salıstırģanda alıw qolaysız. Ilimiy ádebiyatlarda 1Vt/ = Vt/ hám 1Vt/ = Vt/ 
ólshem birlikleri isletiledi.[8] 

---

16