Kimyo sanoatining xom ashyosi va uni boyitish usullari

3.4 Suyuq xom ashyolarni boyitish. 
Suyuq aralashmalarning (eritmalar) tarkibidagi moddalarni bug`lantirish, 
muzlatish, to`yintirish, komponentlarni cho`kmaga tushirish, ekstrektsiyalash yoki 
retifikatsiyalash orqali ajratadilar yoki kontsentrlaydilar. 
Bug`lantirish, kislotalar, asoslar, tuzlarni va mineral o`g`itlarni tarkibidagi 
suvni yo`qotish uchun qo`llaniladi. Muzlatish bilan odatda qish paytlarida tabiiy 
sho`robalar kontsentrlanadi. Ko`pgina kimyoviy ishlab chiqarishlarda dastlabki va 
aylanma eritmalar foydali komponentlar bilan to`yintiriladi. Masalan, tabiiy 
sho`robalarda osh tuzini eritib to`yintiriladi va soda ishlab chiqarish uchun dastlabki 
ashyo sifatida foydalniladi. Glinozyom ishlab chiqarishda osh tuzi elektrolizida 
aylanma eritma to`yintiriladi. Komponentlarni cho`kmaga tushirish uchun 
eritmalarga cho`ktiruvchi reagentlar qo`shiladi, natijada kimyoviy reaksiya borib 
yoki asosiy komponent, yo begona aralashmalari kristall holda cho`kmaga tushadi. 
Yoki eritmadagi kalloid aralashmalarni, polimerlarni kaogulyatsiyaga uchratadi va 
cho`ktiradi. Bu usuldan mineral tuzlar, organik moddalar ishlab chiqarishda 
polimetall rudalarni qayta ishlab rangli metallarning kontsentratlarini olishda keng 
foydalaniladi. Neft kimyosi ishlab chiqarishida va organik sintezda suyuq 
aralashmalarni 
ajratishda, 
asosan, 
suyuqliklarda 
ekstraktsiyalash 
va 

---

rektifikatsiyalash keng qo`llaniladi. Suyuqliklarda ekstraktsiyalash bir-biri bilan 
aralashmaydigan suyuqliklar yordamida eritma tarkibidagi komponentlarda birini 
yoki bir nechtasini selektiv (tanlab) eritish orqali ajratiladi. Bunda eritib oluvchi – 
selektiv erituvchi eritma bilan ikki qatlam hosil qiladi. Shundan foydalangan holda, 
ular ajratib olinadi, erituvchi haydaladi va yana erituvchi sifatida ishlatiladi, 
erituvchidan qolgan moddalar esa aralashmalar sifatida alohida olinadi. Masalan: 
nitrobenzol, furfurol yoki boshqa qutbli erituvchilar yordamida surkov moylari turli 
zararli aralashmalardan tozalanadi. Uglevodorodlar, spirtlar, aldegidlar, moy 
kislotalari va boshqa ko`pgina organik moddalarni ajratib olishda ekstraktsiyalovchi 
modda sifatida dietil efir, benzol, dimetilformamid, xloroform va boshqalar 
ishlatiladi. Rektifikatsiya, neftni qayta ishlashda va organik moddalar ishlab 
chiqarishda keng qo`llaniladi. Bu usul moddalarning qaynash xaroratsining har 
xilligiga asoslangan bo`lib, moddalarni tozalash va ajratish maxsus apparatlarda – 
rektifikatsiya minoralarida olib boriladi.