Kimyo sanoatining xom ashyosi va uni boyitish usullari

Xom ashyo, sanoatda qayta 
ishlovdan o`tmagan tabiiy moddalardir.
Biror – bir ishlab chiqarish uchun xom ashyo, yarim fabrikat, oraliq 
mahsulot, yarim mahsulot (asosiy material) qo`shimcha mahsulot va 
ikkilamchi ashyolar, dastlabki ashyo bo`lishi mumkin
. Yarim fabrikat bu tabiiy 
xom ashyoni sanoatda dastlabki ishlov berish natijasida olingan materialdir. Oraliq 
mahsulot deb, xom ashyo yoki yarim fabrikatdan olingan individual moddalarga 
aytiladi. Qaysiki, u ayni korxonada boshqa mahsulot ishlab chiqarish uchun 
dastlabki ashyo bo`lib xizmat qilishi mumkin. Qo`shimcha mahsulot deb korxonada 
ishlab chiqarish jarayonida asosiy mahsulot bilan birga qo`shimcha reaksiyalar 
natijasida hosil bo`lgan individual modda yoki aralashmaga aytiladi. Ikkilamchi 
xom ashyo deb, o`z xizmat muddatini o`tab bo`lgan narsalarga va materiallarni – 
sanoatda ishlov berganda hosil bo`ladigan chiqindilariga aytiladi. Qaysikim, u 

---

chiqindilarni sanoatda qayta ishlab tayyor mahsulotga aylantirish iqtisodiy 
foydalidir. Tayyor mahsulot deb xalq xo`jaligining turli tarmoqlarida amalda 
foydalanish uchun korxonadan jo`natiladigan moddalar yoki materiallarga aytiladi. 
Chiqindi deb, texnologik taraqqiyotning ayni davrida amaliy ishlatish sohasini 
topmagan tashlandiq moddalar yoki materiallarga aytiladi. Bunday bo`lishlar, 
albatta, nisbiydir. Masalan, nitrat kislota, shu kislotani ishlab chiqarish 
korxonasining tayyor mahsuloti bo`lsa, o`g`it ishlab chiqarish korxonasining esa 
dastlabki ashyosi hisoblanadi. 
Xom ashyo turlari va sinflanishi.
Kimyo sanoatining xom ashyosi turli belgilariga 
ko‘ra sinflarga: 
-
kelib chiqishiga ko‘ra:
tabiiy (minerallar, o‘simliklar va hayvonlar) va sun’iy 
(koks, sanoat gazlari, sun’iy tolalar va hokazo); 
-
agregat holatiga ko‘ra:
qattiq (minerallar,rudalar, ko‘mir, yog‘och); suyuq (suv, 
neft, tuz eritmalari); gazsimon(havo va gazlar); 
-
kimyoviy tarkibiga ko‘ra: organik va noorganik; 
-
ishlatilishiga ko‘ra:
ozuqali va texnikaviy turlarga bo‘linadi. 
-
Manbasiga ko’ra:
tiklanadigan va tiklanmaydigan