1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

gemaglyutinin va 
neyraminidaza 
(50-rasm, 1, 2) tutuvchi tashqi qavati o‘ta o‘zgaruvchandir. SHu 
ikki oqsili bilan odam organizmi uchrashadi va unga qarshi immunitet hosil 
qiladi. Ammo bu tashqi qavat oqsillari o‘ta tezlikda o‘zgarib turadi. 
Nukleokapsidi
spiralsimon buralgan diametri 7 nm. Uzunligi 50-130 nm, 8 
fragmentdan (qismdan) iborat. Ular ichki membrana (matriks) bilan o‘ralgan 
bo‘lib, virion o‘zagini tashkil qiladi. Tashqi lipid qobig‘i (4-rasm, 3) ustki 
glikoprteid - gemagglyutinin trimerlaridan va neyraminidaza tetramerlaridan 
tuzilgan. Gemagglyutinin molekulalarining uzunligi 14 nm, diametri 4 nm. 
Neyraminidaza molekulalarining boshchasining o‘lchami 4 x 8,5 va poyasining 
o‘lchami 10 x 4 nm.
 
Gripp virusining genomi bir zanjirli RNK ning 8 
segmentidan tuzilgan va o‘lchamlari: RB
1
– 2341 nukleotiddan, RV
2
– 2341, RA 

---

 
 
243 
– 2233. NA – 1778, NP – 1565, NA – 1413, M – 1027 va NS – 890 
nukleotidlardan tuzilgan. Virusning tiplariga qarab nukleotidlarning soni va 
molekulyar massalari har xil bo‘ladi. A va V tiplariniki keskin farq qiladi. S tipi 7 
segment RNK dan iborat, ularda neyraminidaza geni uchramaydi. Sanab o‘tilgan 
oqsillar quyidagi molekulyar massaga ega: 96000 (RV
1
), 87000 (RV
2
), 85000 
(RA), 50000-60000 (NR), 48000-63000 (NA); gemoaglyutininning subbirliklari 
(qavs ichida uglevodlarning qo‘shimcha molekulyar massalari ko‘rsatilgan)- 
36000 (11500) va 27000 (1300). Ikkita gen ikkitadan oqsilni kodlaydi: M
1
(27000) va M
2
(15000), NS
1
(25000) va NS
2
(12000). Tabiiyki, har xil viruslarda 
bu kattalik o‘zgarib turadi. SHunday qilib RNKning 8 fragmenti 10 ta oqsilning 
sintezini kodlaydi (V.M.Jdanov, 1990) (18). Gripp virusini 
1933
yilda ajratib 
olinganda unga N
o
N
1 
(gemagglyutinin N
o, 
neyraminidaza N
1
) simvoli bilan 
belgilandi (49 va 50-rasmlar (A).
1947 yildagi gripp epidemiyasiga virusning yangi varianti N
1
N
1
sababchi 
bo‘ldi, neyraminidaza avvalgidek qoldi, ammo uning gemagglyutinini o‘zgardi. 
1957 yilgi “osiyo” pandemiyasida virusning ikkala oqsili o‘zgardi – uning 
formulasi N
2
N
2
. Gripp virusining oqsili – antigen tuzilishi vaqti-vaqti bilan 
o‘zgarib turadi. Ularning A
1
, A
2
, B va S tiplari ma’lum. JSST tasnifiga binoan A 
viruslar gemagglyutinini bo‘yicha 13 ta (N
1
-N
13
)
 
va
neyraminidazasiga ko‘ra 10 
ta (N
1
-N
10
) kenja tiplarga bo‘linadi. SHulardan odamlarda kasallik qo‘g‘atuvchi A 
virus tarkibiga uchta gemagglyutinin (N
1
, N
2
va N
3
) va ikkita neyraminidaza (N
1 
va N
2
) kiradi. Gripp V va S tiplarining antigen strukturalari deyarli o‘zgarmaydi 
(Muhamedov va boshqalar, 2002).

---