1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
124 
DNK uchun xarakterli bo‘lgan belgi - bu uning tarkibiga kirgan nukleotidlar 
o‘zaro ma’lum nisbatda bo‘lishidir. Bunday bo‘lishini birinchi marta 1949 yilda 
Ervin Chargaff aniqlab bergan bo‘lib, Chargaff qoidasi nomi bilan yuritiladi. Ana 
shu qoidaga asosan barcha o‘rganilgan DNK molekulalarida: Chargaff qoidasi 
bo‘yicha: 
1.
DNK molekulasidagi purin asoslari, adenin va guanin molyar 
konsentratsiyasini yig‘indisi pirimidin asoslari – sitozin va timinning 
molyar konsentratsiyasi yig‘indisiga teng: 
2.
Adenin va sitozinning miqdori guanin va timinning miqdoriga teng 
A+C=G+T yoki
; 
3.
Adeninning miqdori timin miqdoriga va guaninning miqdori sitozin 
miqdoriga teng A=T va G=C yoki 
va
Spetsifiklik koeffitsienti – G+C va A+T – larning nisbati:
DNK molekulalarida G+C va A+T-larning miqdori hech qachon teng 
bo‘lmaydi. Shuning uchun ularning o‘zaro nisbati, ya’ni spetsifiklik koeffitsenti 
hayvonlar va ko‘pchilik o‘simliklar DNKlari uchun - 0,54-0,94, 
mikroorganizmlarning DNKlari uchun - 0,45-2,57ga teng. 
Hujayrada DNK uchlamchi strukturaga ham ega bo‘lib, shu tufayli 
molekulasi juda ixcham joylashgan. Deyarli hamma DNK xujayraning yadrosida 
joylashgan, juda kam miqdorda mitoxondriya va xloroplastlarda bo‘ladi. 
Hisoblashlar bo‘yicha DNK zanjirining uzunligi 8 sm atrofida bo‘lsa, tirik 
xujayrada u 5 nm joyni egallaydi. 
6.3.2 RNKning tuzilish 
RNK molekulasining birlamchi strukturasi ham poliribonukleotid zanjirida 
ribonukleotidlarning (AMF, GMF, SMF va UMF) ketma-ket joylashishi bo‘lib, 
ular o‘zaro uglevod va fosfat qoldiqlari bilan bog‘langan. RNK-ning har xil 
turlari bir-birlaridan o‘zaro nukleotidlar tarkibi, molekulyar massasi, struktura 
tuzilishi va bajaradigan funksiyalari bilan farqlanadi. 
RNK ning ikkilamchi strukturasi - RNKning turi hamda hujayraning 
funksional holatiga bog‘liq bo‘ladi. RNKning molekulalari bitta zanjirdan iborat 
bo‘lib, uning ba’zi qismlari zanjir ichidagi vodorod bog‘lari hisobiga 
spirallashgan va qat-qat bo‘lishi mumkin. Transport RNKlarning ikkilamchi 
strukturasi yaxshi o‘rganilgan bo‘lib, u “beda bargining” shakliga o‘xshaydi.
Bajaradigan funksiyalariga qarab RNKlarni uch turga ajratiladi: 
informatsion, ribosomal va transport RNKlar. 

---