Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

O`QUVCHILAR NUTQINI O`STIRISH USULLARI
O`quvchilar nutqini o`stirishga qo`yiladigan 
asosiy talablar 
O`quvchilar ona tili darsida ongli o`qishni, to`g`ri va chiroyli yozishni, 
fikrni og`zaki va yozma erkin bayon qilishni o`rganadilar, tevarak-atrofdagi 
hayot, tabiat hamda kishilar mehnati haqida bilim oladilar. 
O`quvchilarning og`zaki va yozma nutqini o`stirish, nutq tovushlarini 
to`g`ri talaffuz qilish, lug`at boyligini oshirish, o`rganilgan so`zlarni nutqda 
o`rinli ishlatish, to`g`ri tuza olish ko`nikmalari ona tili darslarida hosil qilinadi. 
O`quvchi o`z fikrini tinglovchilarga tushunarli qilib bayon etishi uchun 
tegishli so`z boyligiga ega bo`lishi kerak. O`quvchilarning so`z boyligi 
qanchalik yaxshi rivojlangan bo`lsa, uning nutqi shunchalik tushunarli, ravon, 
ta’sirchan bo`ladi. Har bir o`quvchi maktabga kirgunga qadar ma’lum so`z 
boyligiga ega bo`ladi. O`qituvchining vazifasi avvalo, o`quvchining so`z 
boyligini, uning nutqidagi ayrim kamchiliklarni aniqlab, bu kamchiliklarni 
bartaraf etishning, bola nutqini o`stirishning usul va yo`llarini belgilashdir. 
O`quvchilar nutqini o`stirishda o`qituvchining nutqi namuna bo`lishi 
kerak. O`qituvchi adabiy til maromlariga rioya qilish, uning nutqi sodda, 
o`quvchilar tiliga yaqin, tushunarli, yoqimli, jozibador bo`lishi lozim. 
Nutq o`stirishda o`qituvchilar quyidagi talablarga e’tibor berishlari lozim: 
1. O`quvchilarni savolga «ha» yoki «yo`q» deb emas, balki to`la javob 
berishga o`rgatish. 
2. O`quvchilarda darak, so`roq, buyruq, undov intonasiyalariga rioya 
qilish malakasini tarbiyalash. 
3. Nutqda ifodalilikka: pauza (to`xtash), ohang va urg`uga e’tibor qilish. 
4. O`quvchining ruhiy holatini hisobga olgan holda nutq o`stirish ishlarini 
tartibga solish. 

---

125 
5. Nutqi va talaffuzida kamchiligi bor o`quvchilarni guruhlarga bo`lib 
ishlash. 
6.O`quvchi nutqidagi kamchiliklarni tuzatishda pedagogik usullardan 
foydalanish. 
7. Namunali nutqni yozib olib, o`quvchilarga eshittirish. 
Xullas, nutq o`stirish ishlarining rejali ravishda izchillik bilan olib 
borilishi o`quvchi nutqining normal o`sishiga, berilgan bilimlarni puxta 
o`zlashtirishga katta yordam beradi.