Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

M ashinani avtomatik qo‘llar yig'adi.
H a r q an d ay m ash in a yoki m exanizm ni yig'ish u ch u n ishchi h a r 
xil d etallard an d o n alab tan lab olishi, ularni o 'n g la sh i va so 'n g ra 
yig'ish pozitsiyasiga keltirishi, bir d etalni ikkinchi detalga o 'rn a tish i, 
b u n d a ularn i bir-biriga nisbatan to 'g 'r i o 'n g lan g a n lig in i yan a b ir te k ­
shirib k o 'rish i, sh u n d an so 'n g ularni m ahkam lashi va oxirida yig'ilgan 
q ism ning sifatini tekshirib k o 'rib , yaroqlilarini boshqa pozitsiyaga 
uzatib berishi yoki konservatsiyaga jo 'n a tis h i kerak. Y ig'ish ishi k o m ­
pleks avtom atlash tirilg an d a, m an a shu usullarning h a m m a sin i ishchi 
em as, m axsus m exanizm lar avtom atik «qo'llar» bajaradi.
19

---

A V TO M A TIK A A SOSLARI VA A V TO M A TIK R O ST L A G IC H L A R
H ozirgi vaqtda avtom atik «qo'llar» bu u sullardan tash q ari yana 
b ir q a n c h a yo rd am ch i usullarni h am bajarm oqda. C h u n o n c h i, ular 
d etallam i p astd an stan o k pozitsiyasi sathigacha k o 'ta rish , o 'n g la n g a n
d etallam i ja m g 'a rib tu rish , yig'ish pozitsiyaga keltirilayotgan d e ta l­
larning tezligini oshirish yoki kam aytirish, ja m g 'a rish m agazinidagi 
d etallarn in g d o im o b ir m e’yorda b o 'lish in i b oshqarib tu rish , d etal- 
larni b ir n ec h a pozitsiyalarga taqsim lash, 
yig'ish 
pozitsiyasida 
yig'iluvchi d etallarn in g b o r-y o 'q lig in i tekshirib k o 'rish kabi ishlarni 
ham bajarishga qodirdirlar.
Y ig'iluvchi d etallarning shakli, o 'lc h a m la ri h a r xil. B u n d an ta sh ­
q ari, d etallam i yig'ish stanogiga yetkazib berish tezligi h a m tu rlich a 
b o 'lg an i sababli bunkerli yuklash qurilm alarin in g tip lari, kon stru k si- 
yalari va ishlash prinsiplari h am h a r xildir. H ozirgi k u n d a b unkerli 
avtom atik yuklash qurilm alarining turi 120 d an oshib ketgan. B u n k er- 
larni diskli o g 'm a , m agnitli, elevatorli, teb ran u v ch i sektorli, shiberli, 
aylanuvchi tru b k ali va shu kabi k o 'rin ish lari m avjud.
H a m m a b unkerli yuklash q u rilm alari b ir vaqt n in g o 'z id a ikkita 
ishni b ajaradi, y a’ni u lar d etallam i u yum dan bittalab yoki grupp alab
tan lab oladi va shu bilan b ir q ato rd a ularni m a’lum ho latg a keltirib 
o'nglaydi.
E levatorli yuklash qurilm asi boshqa turdagi b u n k e rla r bajara o l­
m aydigan b ir ishni — d etallam i pastdan yuqoriga k o 'ta rish usulini 
ham bajaradi.
B unkerli yuklash qurilm alarining k o 'p lari b ir v aq tn in g o 'z id a
jam g 'arg ich m agazin rolini h am o'tashi, detallam i bir necha stanok- 
larga bo'lib berib turishi, hatto ayrim hollarda detallam i o 'z a ro yig'ib 
qo 'y ish lari h am m um kin.
D e ta lla r b unkerli yuklash qurilm alarida d o n alab ta n la b olinib 
o 'n g la n g a n id a n keyin u lam i, albatta, yig'ish pozitsiyasiga keltirib 
q o 'y ish kerak. H ozirgi yig'ish avtom atlarid a bu ishlarni m axsus av­
to m atik
q o 'lla r 
bajaradi. 
B unday 
av to m atik
q o 'llarg a 
turli 
k o 'ta rg ic h la r -p o d y o m n ik la r, tran sp o rty o rla r va no v lar (lotoklar) 
kiradi. B ular ichida eng k o 'p tarq alg an lari novlardir. N o v lar qayish- 
qoq yoki bikir b o 'lish i m um kin. Q ayishqoq novlar rezinka sh la n - 
g ad an , sim p ru jin ad a n , bir-biriga kiydirilgan te m ir v o ro n k a la rd an
yasaladi. 
B ikir novlar y o 'g 'o n sim lardan, 
m etall p o lo salard an , 
tru b ala rd an va shunga o 'x sh a sh la rd an yasalishi m u m k in . Ilo n izi va 
spiral no v lar d etallarn in g tushish tezligini b iroz kam ay tirish kerak
2 0

---

A V TO M A TIK A ASOSLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
boMganda q o 'llan ilad i.
H ozirgi vaqtda d etallam i uzatib berish b ilan b ir q ato rd a ularning 
h o la tin i o 'z g a rtirib , b ir n ec h a d e ta lla m i ja m g 'a rib tu rad ig a n nov — 
m agazin lar h am bor. B u ndan tash q ari, d etallam i b ir y erdan ikkinchi 
yerga uzatib berish bilan birga, ularning h o latlarin i o 'z g artirib , 
o 'n g la b beruvchi novlarning yanada yangi-yangi tu rlari q o 'lla n m o q d a .