12
Makrogametotsitlarning yadrosi ham kattalashib, makrogametalarga
aylanadi. Mazkur
makro va mikrogametalar qo
’
shilib, zigota hosil qiladi. Zigota
harakatchan bo
’
lib, u ookineta deb ataladi. Ookineta chivin oshqozoni devorini
teshib kirib, elastik po
’
stga o
’
raladi va ootsistaga aylanadi. Ootsista o
’
sib,
yadrosi bir necha marta bo
’
linadi, har bir yadro bo
’
lagini sitoplazma o
’
rab oladi
va natijada minglab juda mayda duksimon sporozoitlar hosil bo
’
ladi. So
’
ngra
ootsistalar pardasi yoriladi va ichidagi sporozoitlar (10000 tagacha) chivinning
tana bo
’
shlig
’
iga tushib, gemolimfa suyuqligi orqali barcha organlariga tarqaladi.
Ular chivinning so
’
lak bezida ko
’
plab to
’
planadi. Mana shunday chivinlar odamni
chaqqanida
chivin so
’
lagi bilan birga sporozoitlar ham odam qoniga o
’
tadi.
Sporozoitlar bir yadroli uzunchoq shaklga ega bo
’
lib, uzunligi 10-15 mikronga teng.
Bezgak yer yuzida juda keng tarqalgan kasallikdir. Bezgak kasaliga uchragan
odamda kuchli anemiya (kamqonlik) kuzatiladi. 1 mm qondagi eritrotsitlar soni
normadagi 5 mln. dan 1 mln. gacha tushib qoladi. MDH mamlakatlarida bezgak
kasalligi XIX asrning oxiri XX asrning birinchi yarmida Kavkaz, Markaziy Osiyo,
Volganing o
’
rta va quyi oqimida hamda Ukrainada keng tarqalgan edi. 1935-yilning
o
’
zida mazkur hududlarda 9 mln. kishi bezgak bilan kasallanganligi ma'lum. Bu
davrda odamlarning bezgak bilan kasallanishi, ayniqsa, Afrika, Janubiy Amerika,
Osiyo va Yevropadagi juda ko
’
plab mamlakatlarda keng tarqalgan edi. 1930-
yillarda faqatgina Hindistonning o
’
zida har yili 100 mln. dan ortiq kishi bezgak bilan
kasallangan.
Bezgak kasalligining qo
’
zg
’
atuvchisini o
’
rganish va unga qarshi
kurash choralarini ishlab chiqishda rus olimlaridan I.I. Mechnikov, V.M.
Afanasyev, V.Ya.
Danilevskiy, Ye. Marsinovskiy, V.N. Beklemishev, D.D. Romanovskiy va S.M.
Isayev,fransuz olimi Sh.L.A. Laveron, ingliz olimi R.D. Ross, P. Gariyem italiyalik olim
D.B. Grassi, Bastenelli va boshqalarning xizmatlari katta bo
’
lgan. Markaziy Osiyo,
shu jumladan, O
’
zbekistonda ham bezgakka qarshi ishlar olib borilgan.
Birinchidan, bezgak bilan kasallangan odamlarni majburiy yalpi davolash
13
kurslaridan o
’
tkazilgan. Ma'lumki,
bezgak chivini o
’
z tuxumlarini ko
’
lmak
suvlarga qo
’
yadi. Shuning uchun bezgak chivini ko
’
payishining oldini olish
maqsadida ko
’
lmak suvlar va botqoqliklar o
’
zlashtirilib, quritilgan. Bezgak
chivinlari, ularning tuxumlari, lichinkalari va g
’
umbaklari turli usullar bilan qirib
tashlangan.
7
Oxirgi yillarda bezgak chivinlariga qarshi
biologik kurash choralarini
qo
’
llashga alohida e'tibor berilmoqda. Xususan, issiq iqlimli joylarda bezgak chivini
lichinkalarini yo
’
qotish uchun hovuz va ko
’
llarda tirik tug
’
ar gambuziya balig
’
i
ko
’
paytirilmoqda. Bu tadbirlarni o
’
tkazish natijasida 1960 yildan boshlab MDH
mamlakatlarida, shu jumladan O
’
zbekistonda bezgak kasalligi butunlay
tugatilgan. Lekin odamlarning bezgak bilan kasallanishi Janubiy va Markaziy
Amerika,
Osiyo va ayniqsa, Afrika mamlakatlarida hozirgi kunda ham keng
tarqalgan. Jahon sog
’
liqni saqlash tashkiloti ma'lumotlariga qaraganda, oxirgi
vaqtlarda har yili yer shari aholisining 5-6 mln.
8
ni bezgak kasalligi tufayli
olamdan ko
’
z yummoqda. Shulardan 1 mln. dan ortiqrog
’
i 4-5 yoshgacha
bo
’
lgan bolalarga to
’
g
’
ri keladi. Hozirgi vaqtda
Anofeles avlodiga kiradigan
chivinlarning 400 dan ortiq turlari mavjud bo
’
lib, shulardan 25-30 ta turi bezgak
kasalligi qo
’
zg
’
atuvchilarini tashuvchilari hisoblanadi. O
’
zbekitonda bezgak
chivinlarining 8 ta turi aniqlangan bo
’
lib, shulardan asosan Anopheles sacharovi,
An. superictus va An. pulcherrimus turlari bezgak kasaligini tarqatuvchilaridir.
Olimlarimizning
ma‟lumotlariga qaraganda bezgak paraziti Respublikamizda
asosan, Surxandaryo, Qashqadaryo, Navoiy va Toshkent
viloyatlarida hamda
Farg
’
ona vodiysida odamlar orasida kam bo
’
lsada uchrab turadi.
9
Do'stlaringiz bilan baham: 
