14
Oilaviy naqllarga ko„ra, Albert Eynshteynning otasi German Eynshteyn
bolaligidanoq matematikaga bo„lgan kuchli muhabbati bilan ajralib turgan bo„lib,
lekin, kambag„allik tufayli oliy ma‟lumotga ega bo„la olmagan ekan. U tijorat bilan
shug„ullangan bo„lib, deyarli doimo «chamadoni tayyor» holda, ya'ni, istalgan vaqt
boshqa bir shaharga ko„chib ketib, o„sha yerda yangi tijorat ishlarinii boshlab
yuborishga shay holda hayot kechirgan. Lekin shunday jo„shqin
faoliyat olib
borishiga qaramasdan, German Eynshteynning buxgalteriya hisobotlari odatda
salbiy balans bilan yakun olar edi. Buning hayron qolarli joyi yo„q: uning
shaxsiyatiga xos bo„lgan o„ychanlik, barcha variantlarni sinchiklab tekshirib
ko„rish, qaror qabul qilishda
shoshma-shosharlik qilmaslik, hamda, muomaladagi
odamlarning halolligiga bo„lgan ishonch kabi xislatlar, o„sha zamon tijorat oqimida
ishlash uchun yetarli dastmoya sifatida qaralmas edi. German bir mudat Shtutgartda
shogird sifatida ishlab, keyinroq Ulmga, o„z qarindoshi qo„lidagi matras ishlab
chiqarish korxonasida ishlay boshladi. Dunay
sohilidagi ushbu shvab shahri,
o„zining strategik joylashuviga ko„ra, tarixan shakllangan ajoyib tijorat an‟analirga
ega bo„lgan. Aynan shu shaharda, 1879 yilning 14 martida, German va uning xotini
Paulinalar oilasida, tong„ich farzand – Albert dunyoga keldi.
Keyingi yil iyun oyida German va akasi Yakob, suv va gaz ta‟minoti bilan
shug„ullanuvchi kichik bir firma tashkil etish maqsadida Myunxenga yo„l olishadi.
1885 yilning may oyida Yakob Eynshteyn v K° ning elektrotexnikaga
ixtisoslashgan zavodi ishga tushadi. Bu kompaniyada German tijorat masalalarini
yuritgan, Yakob esa, texnik va ishlab chiqarish masalalari bilan shug„ullangan.
Amakisi va otasining ushbu tijorat ishlari, yosh Albert Eynshteynning hayotiy yo„li
qanday bo„lishini ko„p jihatdan belgilab bergan edi.
15
Eynshteynning bolaligi haqida ma‟lumotlar juda oz bo„lib, ular asosan, bo„lajak
olimning kallasi va uning ichidagi bilimlari markaziy o„rin
tutuvchi latifanamo
hikoyalardan iborat. Bunday latifanamo hikoyalar ichida hammasidan ham o„tib
tushgani – Priston universitetida anatomiya patalogiyalari masalalari bilan
shug„ullanuvchi ilmiy xodim bo„lib ishlagan doktor Tomas Xarvining, daho olim
o„limi sodir bo„lganidan bir necha soat o„tib, shoshilish bilan uning miyasidan
namuna olishga uringani va uni tadqiq qilishga kirishgani haqidagisidir.
Hammasi, yangi tug„ilgan chaqaloq Albert Eynshteynning kallasini ko„rib
qo„rqib ketgan onasi Paulina haqidagi gapdan boshlanadi. U bolasini qo„liga olar
ekan, uning boshi cho„zinchoqroq va yapoloqroq ekanligidan
xavotirga tushgani
hikoya qilinadi. Vrachlar bir necha kun ichida hammasi joyiga tushib ketishini
aytib, onani tinchlantirishgan ekan (shunday ham bo„lgan) lekin, oila a‟zolari
chaqaloqning aqliy qobiliyati haqida uzoq vaqtgacha xavotirlanib yurishgan ekan.
Albert faqat ikki yoshga to„lganidan keyinroq gapira boshlagan va oilasidagilarning
xavotirini yanada orttirib, eshitgan so„z va iboralarni tox‟tovsiz takrorlaydigan odat
chiqargan. Uning bu qilig„i uchun enagalaridan bir tomonidan erkalatib «Janob
Mijg„ov» deb laqab ham berilgan ekan.
Qandaydir besabab asosga ko„ra Eynshteyn maktabda juda yomon o„qigani
haqida gap-so„zlar yuradi. Bunday gaplar umuman asossiz bo„lib, so„zimizning
dalili sifatida, uning Fanni ismli xolasining, Paulinaga yozgan xatlaridan biridan
iqtibos keltirishimiz mumkin: «
Kecha Albertga tabel topshirishdi. U yana sinfda
eng a‟lochi bo„ldi va unga a‟lo tavsifnoma berishdi
». O„sha vaqtda Albert yetti
yoshda edi. Uning o„rta ta‟limdagi yutuqlari, ayniqsa, fizika va matematika
bo„yicha ilg„orligi keyinroq Myunxendagi Luitpold gimnaziyasida o„qigan yillarda
ham
saqlanib, sayqallanib borgan.
Albatta ba‟zi-baz‟ida o„qituvchilari Eynshteynga salbiy tavsiflar ham berib
turushgan. Lekin bunday tavsifnomalardagi qaydlar hech qachon uning o„qishdagi
qoloqligi yoki, fanlarni o„zlashtira olmasligi bilan bog„liq bo„lmagan. Balki ular
doimo mavjud ta‟lim tizimining g„oyaviy muddaolari va yosh Eynshteynning
shaxsiy qarashlari orasida tafovutlar mavjudligi bilan bog„liq bo„lar edi. Yosh
Albert Eynshteyn va o„sha zamon nemis hukumati vakillari orasidagi ixtilofli
munosabatlar – olimning bolaligi va o„smirlik davri ishtirok etgan syujetlarga ega
latifanamo hikoyalarning ikkinchi asosiy bosh mavzusi hisoblanadi.
Agar yosh
o„quvchi Eynshteynga o„qituvchilari tomonidan berilgan salbiy tavsiflarni yig„ib
chiqilsa, ular butun bir kitobga jo bo„lar edi. Kunlardan birida g„azablanib ketgan
o„qituvchilaridan biri, agar mabodo Albert uning darslarida ko„ziga ko„rinmasa,
o„zini baxtliroq xis qilishini ta‟kidlagan ekan. Albert o„zini oqlamoqchi bo„lib:
«
Men hech narsa qilganim yo„qku!
» - desa, o„qituvchi «
Bu gaping to„g„ri, lekin sen
