Eynshteyn. Nisbiylik nazariyasi

Illyustratsiyalarni quyidagilar taqdim etishgan: 
Age Fotostock, Album, Archivo RBA, Cordon Press, Corbis, 
M.Faraday Electricity, The Illustrated London News, Time. 
Barcha huquqlar himoyalangan. 
Muallif hamda uning agent-noshirning roziligi asosida o„zbek tiliga
o„girildi va chop etildi. 

---

5 
 .......................................................................................................................................... 5 
 ................................................................................................................................................... 6 
 ........................................................................................... 13 
 ............................................................................ 35 
 ............................................................................................ 74 

---

6 
Eynshteyn inqiloblar zamonasida yashadi. XIX asrda reklama matbuotni egalladi, 
1920-yillarda u radioda o„z o„rnini topdi, ikkita o„n yillikdan so„ng esa 
televideniyeda ham paydo bo„ldi. Insoniyat ilk bora axborot huruji bilan yuzma-yuz 
keldi va uning kuchli zarba to„lqinini qabul qilib oldi. Tarixning o„sha davrida 
mashhurlik cho„qqisiga ko„tarilgan insonlar siymolari barchaning yodida abadiy 
qolgan: Charli Chaplin, Merlin Monro, Elvis Presli, Albert Eynshteyn... 
Aytish mumkinki, o„z umri poyonida Eynshteyn butun dunyo iftixorlaridan 
biriga aylandi. Kimyoviy qurollar va yadroviy tahdidlarni taqdim etgan ikkita jahon 
mojarolaridan keyin, ilm-fan taraqqiyoti oldidagi ta‟zim, muttasil qo„rquv va xavotir 
bilan yondosh bo„lib qolgan edi. Tabiat kuchlari oldida ongli ravishda bosh egish va 
qurollanish poygasiga chek qo„yish g„oyalarini targ„ib etayotgan paxmoq sochli 
parinshonxotir dahoninig timsoli, hafsalasi pir bo„lgan butun boshli bir avlod uchun 
ilm-fanning insonparvarlik tamoyillariga nisbatan bo„lgan so„nggi umidi sifatida 
gavdalanar edi. O„z eng yuksak shon-sharaf cho„qqisiga erishgan vaqtida u 72 
yoshda bo„lgan. Bu vaqtga kelib uning ko„plab otashin g„oyalaridan aksariyatining 
tafti so„nib bo„lgan bo„lib, faqat bittasi – kvant mexanikasi va nisbiylik nazariyasini 
o„zaro tutashtirish orzusi hali uyg„oq edi. 1980 yilda uning shaxsiy qo„lyozmalari 
omma e‟tiboriga havola etildi va olim yodini qadrlovchi izdoshlari, o„z suyukli 
daholarining oddiy inson sifatidagi qirralarini ham bilib olishga muvaffaq bo„ldilar. 
Uning paypoq kiymaganligi, trubka chekkani, skripkada kuy chalganligi, hamda, 

---

7 
ilm-fan bilan bog„liq bo„lmagan boshqa qator mashg„ulotlari va qiziqishlari
ayrimlar uchun haqiqiy kashfiyot bo„ldi.
Ko„pchilik xotirasida Eynshteyn, birinchi jahon urushi, natsizm va
makkartizm kabi balolarga mutlaqo qarshi bo„lgan haqiqiy patsifist
1
va namunali 
fuqaro sifatida saqlanib qolgan. Lekin uning shaxsiy hayotini esa unchalik ham 
namunaviy deb bo„lmaydi.
«Time» jurnali Eynshteynni asr kishisi deb tan olgan va kimningdir uni bu 
shohsupadan mosuvo qila olishi ehtimoldan yiroq narsa. Butun bir yuz yillikning 
timsoli sifatida gavdalanuvchi olimning shaxsiyati, o„ziga tegishli mazkur 
shohsupani mutlaqo haqli ravishda egallab turibdi. Eynshteyn biz uchun bu – ikkita 
qirg„inbarot jahon urushi, Xirosimadagi yadro qo„ziqorini, yahudiylarning ta‟qib 
qilinsihi, yuksak ilmiy zehn-zakovatning taraqqiy etishi va uning jamiyatga 
ta‟sirining mislsiz darajada o„sib borishi, shuningdek, sionizm, senator Makkarti 
paranoyasi, qanotli iboralar kolleksiyasi, 
E
=mc
2
formulasi, butun dunyoda tinchlik 
o„rnatilishi haqidagi orzular... kabi siymolarda namoyon bo„ladi.
Eynshteyn o„z tarjimai holini shunday tarzda yozganki, unda shaxsiy hayot 
haqida yozilgan va qachonlardir tarixda mavjud bo„lgan istalgan boshqa 
avtobiografik matndagidan ham oz shaxsiy ma‟lumotlar qoldirgan. Bu tarzda u 
ehtimol, o„z shaxsiy hududini saqlab qolmoqchi bo„lgandir. U o„z tarjimai holining 
ilk sahifalardayoq quyidagicha dasturiy bayonot qoldirgan edi: «