Eynshteyn. Nisbiylik nazariyasi

t
va 
x
o„xshash o„zgaruvchilardir. 
Jismlarning vaqt mobaynida fazo bo„ylab harakatlanishi mohiyatan – to„rt 
o„lchamli giperyuza bo„ylab ko„chishning aynan o„zi bo„lib, bunda harakat 
davomodagi har bir hodisa uchun, Yevklid fazosining uch koordinatasi bilan birga, 
to„rtinchi – vaqt koordinatasi ham taaluqli bo„ladi. Ushbu konspetual sakrashdan 
so„ng, erkin tushish va vaznsilikdagi muallaq turish orasidagi, hamda, egri sirt yuzasi 
va unga urinma tekislik orasidagi o„xshashliklar, endilikda shunchaki oddiy 
o„xshashlik bo„lmay qoldi. Geodezik chiziqlar va metrik funksiyaning invariantlari, 
bir zumda fizik mohiyat kasb eta boshladi.
Matematik uchun geodezik chiziq – statik xarakterga ega bo„lib, u shunchaki 
qog„ozdagi oddiy chiziq singaridir. Biroq, Minkovskiyga ko„ra, fazoning 
(makonning) to„rt o„lchamlari ichida vaqt ham mavjud: bu esa geodezik chiziqlarga 
dinamika bag„ishlaydi va endilikda ular trayektoriyaga aylanadi. Vaqt koordinatasi 
hodisaning shunhcaki nuqtasini emas, balki uning sanoq tizimi bo„ylab 
koordinatalarining o„zgarishini ham ifodalaydi.
Lekin, aksincha nuqtai nazar – geometriyadan fizikaga nigoh tashlash ham 
mumkin. Oyning o„z orbitasidagi ikki o„lchamli tasvirini ko„rib chiqamiz (13-rasm).
x 
t=1 t=2 t=3
x 
t 
1 
2 
3 

---

93 
Agar biz Oyning vaqt o„tishi bilan sayyoramiz atrofida aylanish harakatini 
tasvirlamoqchi bo„lsak, unda tabiiy yo„ldoshning aylanish yo„nalishini chizib 
chiqishimiz zarur bo„ladi. Bunda Oy har kuni (aslida har soniya) sayin o„z harakatini 
o„zgartirib boradi. Vaqtni fazoning xarakteristikalaridan biri sifatida qabul qilib, biz 
Oyning Yer atrofidagi harakatining uch o„lchamli tasvirini hosil qilamiz (14-rasm).
Minkovskiy yangi