Eynshteyn. Nisbiylik nazariyasi

Eynshteyn Maksvellda kashfiyot yuzasidan paydo bo‘lgan hissiyotlar haqida
.
Bu qiymat shunchaki oddiy son emas edi. 1849 yilda farang Ippolit Fizo 
(1819-1896) ko„zguli labirintda yorug„lik nurini kuzatdi va o„ta aniq o„lchash 
asboblari bilan qurollanib, yorug„likning havoda tarqalish tezligini aniqladi. Uning 
hisob-kitoblariga ko„ra, yorug„lik tezligi 314858000 
bo„lib chiqqan. 
Fizoning vatandoshi Leon Fuko (1819-1868) esa bu ko„rsatkichning yanada 
aniqlashtirgan: 298000000 
. Odatda buyuk olimlar o„z kashfiyotlari haqidagi 
axborotlarni juda ehtiyotkorlik bilan tarqatishadi. Lekin, yorug„lik tezligi va 
elektromanit maydon tezligi orasidagi bu darajadagi mos kelishni ko„rib turgan 
Maksvell sukut saqlay olmasdi. U shunday xitob qilgan: «
Yorug„lik tezligi va 
maydon tezligi o„zaro shunchalik yaqinki, menga bu o„xshashlikdan quyidagicha 
juddiy xulosa chiqarishga yetarli sabablar bordek ko„rinmoqda: yorug„likning o„zi 
(issiqlik nurlanishi va boshqa turdagi nurlanishlar bilan birga) elektromagnit 
tabiatiga ega va elektromagnit maydonda, elektromagnetizm qonunlariga 
bo„ysungan holda, to„lqin shaklida taqraladi
».
Bu kashfiyot, zamona ilm-fanida mavjud bo„lgan olam tuzilishi haqidagi 
tushunchalarda, ta‟bir joiz bo„lsa, Darvinning «Turlarning kelib chiqishi» asari 
qilgan shov-shuv singari aks-sado qo„zg„atdi. Vanihoyat barchasi muayyan 
mazmun kasb eta boshlagan edi. Masofadan ta‟sir tushunchasi o„rniga maydon 
tushunchasi yuzaga chiqqan bo„lib, uning chegaralaridagi har bir o„zgarish albatta 
to„lqin shaklida va katta tezlik bilan sodir bo„lar edi. Maksvell tenglamalari fizikani 
unifikatsiyalash yo„lidagi ilk qadamlardan bir bo„lgan: Ersted bog„lab bergan elektr 
va magnetizmga, Maksvell tomonidan yorug„lik ham uyg„unlashtirildi. Bunday 
uyg„unlashuv esa, ko„pchilik ilm-fan namoyondalari uchun kutilmagan holat 
bo„ladi. Axir bu vaqtgacha yorug„likni mohiyatan batareyalar, magnitlar va 
o„tkazgichlar bilan aloqasi bo„lmagan hodisa deb qaralar edi.

---

28