Hamidulla Dadaboyev

Savol va topshiriqlar: 
Struktur-semantik jihatdan o‘zbek terminologiyasining asosini 
qanday so‘zlar tashkil qiladi? 
Chet tilidan o‘zlashayotgan terminlarni aynan qabul qilish 
maqsadga muvofiqmi? 
Terminologiyada polisemiyaning mavjud bo‘lishi ma’qulmi? 
Termin yasashda qaysi usul eng sermahsul hisoblanadi? 
O‘zbek tili terminlarini yasashda qaysi so‘z turkumlari ishtirok 
etadi? 
Ot turkumli termin(turdosh ot)larning affiksal usul bilan yasalishi 
haqida baxs yuriting. 
–chi affiksli model bilan yasalgan tarixiy terminlarni tavsiflang. 
–lik affiksli model qanday ma’noli ot-terminlarni hosil qiladi? 
–g‘ich/-gich//-qich/-kich affiksli model qanday ma’noli terminlarni 
yasaydi? 
O‘zbek 
tili 
terminlarining 
yasalishida 
o‘zlashma 
qo‘shimchalarning o‘rnini belgilang. 
–ma affiksli yasama terminlarning ma’no-mazmuniga diqqat 
qarating. 
Quyidagi matnda qo‘llangan o‘zlashma terminlarni izohlang. 
Absorbsiya-eritma yoki gaz aralashmasidagi modda (absorbat)larning qattiq 
jism yoki suyuqlik (absorbent)larga hajmiy yutilishi. Gazlarning 
suyuqliklarga absorbsiyalanishidan neftni qayta ishlash, koks-benzol va h.k. 
sanoat sohalarida foyalaniladi. 
Absobsiyaga qarama-qarshi jarayon desorbsiya deyiladi, u eritma 
yutgan gazni ajratib olish va absorbentni regeneratsiya qilishda qo‘llanadi. 
Test: 
1. Termin yasashning eng mahsuldor usulini belgilang. 
A. kompozitsiya 
V. kal’kalash 
S. affiksatsiya 
D. konversiya 
2. Qaysi so‘z turkumiga oid terminlar o‘zbek terminologiyasining 
asosini tashkil etadi? 
A. fe’l 
V. ot 
S. sifat 
D. ravish 
3. Alisher Navoiyning qaysi asarida so‘z yasalishi xususida fikr 
yuritilgan? 

---

69
A. Mezon ul-avzon 
V. Tarixi muluki ajam 
S. Muhokamat ul-lug‘atayn 
D. Tarixi anbiyo va hukamo 
4. paxsachi, yag‘chi, chag‘irchi, bichaqchi terminlari qaysi 
olimning asarida qayd etilgan?
A. Alisher Navoiy 
V. Mahmud Koshg‘ariy 
S. Mahmud Zamaxshariy 
D. Ulug‘bek 
5. –chi affiksli terminlar semantik strukturasiga ko‘ra necha 
guruhga bo‘linadi? 
A. uch 
V. to‘rt 
S. besh 
D. ikki 
6. qiltiqcha, kokilcha, pufakcha terminlari qaysi fan sohasiga oid? 
A. tibbiyot 
V. biologiya 
S. zooologiya 
D. anatomiya 
7. “Qaychi” ma’nosidagi bichg‘uch motivlangan termini eski 
turkiy tilga xos qaysi manbada qo‘llangan? 
A. Xusrav va Shirin 
V. Muhabbatnoma 
S. Qutadg‘u bilig 
D. Devonu lug‘otit turk 
8. –ma affiksi qachondan e’tiboran faol qo‘llanishga qirgan? 
A. VIII asr 
V. XI asr 
S. XIII asr 
D XIV asr 
9. Ish-harakatning nomini anglatuvchi terminlar qatorini belgilang. 
Siquv, tintuv 
V. tergov, to‘lov 
S. o‘lchov, kelishuv 
D. bitishuv, qurshov 
10. Ish-harakt vositasini ifodalovchi terminni aniqlang. 
A. qochoq 
V. o‘toq 
S. o‘roq 
D. yo‘lak