Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari 2020/1(22) issn 2181-9580

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/1(22) 
erishmog‘i mumkin. Milliy tarbiyada, pedagogikamiz tarixida bolalarni sevish ustoz 
uchun muhim fazilat hisoblanadi. Navoiy o‘zining “Mahbub ul-qulub” asarida 
ustozlarning shogirdlariga muhabbati, mehribonligi va samimiy munosabatini tarbiya 
ishidagi samarali omil hisoblaydi. Johil, yosh bolalarni azoblashga o‘rgangan 
rahmsiz, ko‘ngli tosh shaxslarni qattiq tanqid qiladi. Navoiyning aytishicha: 
“Kichiklar mehrni ulug‘lar ko‘ngilga soladi va u muhabbat ko‘ngilda abadiy qoladi… 
ular orasida bo‘ladigan hurmatsizlik eshigini bekitadi, bog‘laydi va kishini hazil-
mazahdan va kamsitishdan saqlaydi, bola tabiatini insonlik yo‘liga soladi, 
odamgarchilik manzilida orom beradi”
3
. Xushmuomalalik ustoz shaxsining muhim 
sifatlaridan hisoblanib, mutafakkirlar fikricha, boshqalarning muhabbatiga sazovor 
bo‘lishning zarur sharti. Ustozning xushmuomalaligi natijasida shogirdning 
“do‘stligi, ularning bir-biriga mehr-muhabbati borgan sari rivoj topadi”. Navoiy bu 
sifatni 
ta’riflab, 
“muloyimtabiatlilik 
(xushmuomalalik) 
inson 
vujudining 
xushmanzara mevalik bog‘idir va odamiylik olamining javohirga boy tog‘idir”, deb 
yozgan. Psixologlarning fikricha, o‘quvchi yo talabaning ruhiyati darsni o‘zlashtirish 
va mashg‘ulotda faol ishtirok etishi uchun eng muhim jihat hisoblanadi. Pedagogning 
muomalasi, muloyimligi o‘quvchidagi har qanday ruhiy holatni o‘zgartira olishi 
mumkin… 
Ajdodlarimiz ustoz uchun yana bir muhim xususiyat bo‘lgan badiiy ijrochilik 
haqida ham fikrlarini bayon etganlar. Badiiy ijrochilik X-XV asrlarda ustoz-
muallimning eng muhim kasb fazilati hisoblangan. Negaki, ta’lim jarayoni xuddi 
aktyorning sahnadagi ijro mahorati kabi mahoratni talab qiladi. Ustozda badiiy 
ijrochilik qobiliyati bo‘lmasa, u holda talaba ta’lim jarayonida befarq, loqayd holatda
asar jozibasini his qilolmagan didsiz tomshabinga o‘xshab qoladi. Ifodali o‘qish 
badiiy ijrochilikning bir jihati, boshlang‘ich bosqichi hisoblanadi. Agar pedagog o‘z 
mashg‘ulotlarida ta’sirchan, ravon, tushunarli, jozibali nutqi bilan fikr bildirsa, 
tinglovchilarni befarq qoldirmaydi. Ayni sifatlar shaxs sifatlariga aylanishi uchun 
zamin yaratiladi. Shaxslik sifatlarining tarkib topishida fidoyilikka undash, bu borada 
amuna ko‘rsatish alohida tarbiyaviy omil hisoblanadi.
Fidoyilik o‘zgalar zaruriyati uchun o‘zida bor narsani ayamaslikdir. Shaxs 
sifatida shakllanib borar ekan, har bir yosh davrining o‘z xususiyatlari e’tiborga 
olinishi kerak. O‘z buyumlari, narsalarini o‘rtoqlaridan qizg‘anmaydigan bola 
kelajakda o‘zgalar zarurati uchun mardlik ko‘rsatishga intiladi, hamisha yordam 
qo‘lini cho‘zadi. Bu xususiyatni rivojlantirish natijasida o‘zligini el-yurt manfaatlari 
uchun fido qilishga qodir shaxslar shakllanadi. 
3
Алишер Навоий. Маҳбуб-ул қулуб. Т., Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти. – 1993. 98-б.

---

50