O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Yer mulkchilik shakllari. 
Buxoro davlatida yer-suv mulkchiligining uch shakli 
mavjud edi: 1) davlat yerlari (bu amlok yerlar deb ham atalgan); 2) mulk yerlari 
(xususiy); 3) vaqf yerlari. 
Davlat yerlarining suvsiz dasht, to‘qayzor qismi ko‘chmanchi jamoalarga bo‘lib 
berilgan bo‘lib, ular bu yerlardan foydalanganliklari uchun davlatga xiroj to‘lar 
edilar. Bunday yerlar sotilmasdi va ayirboshlanmasdi. Davlat yerlarining boshqa hir 
qismi hukmron sulola a’zolariga, yirik davlat mansabdorlariga, lashkarboshilariga 
davlat oldidagi xizmatlari evaziga suyurg‘ol shaklida in’om etilgan edi. Suyurg‘ol 
olganlar u yerni boshqarish huquqini ham olganlar. Suyurg‘ol egasi davlat xazinasiga 
xiroj to‘lashi hamda oliy hukmdorning chaqirig‘iga ko‘ra, o‘z qo‘shini bilan harbiy 
yurishlarda ishtirok etishi lozim edi. 
XVI asrdan boshlab davlat yerlarini „tanho“ deb nom olgan shaklda in’om etish 
qaror topa borgan. Bunday in’omga sazovor ho‘lgan kishi yerga emas, mansabining 
darajasiga qarab shu yerdan olinadigan soliqning ma’lum qismiga egalik qilgan. XIX 
asrda ham amirlikda tanholarning soni tobora ortib borgan. Eng kichik tanho yeri 3-5 
gektarni tashkil etgan. 
Davlat yerlarining yana bir qismi dehqonlarga ijaraga berilgan. Xazinaga eng 
ko‘p soliq ham ana shu yerlardan tushar edi. 
Xususiy yerlar (mulk)ning bir qismi xususiy shaxslarning yerlari bo‘lib, ularning 
bu yerlarga egalik qilishlari davlat xizmati bilan bog‘liq bo‘lmagan. 
Bunday yerlar, 
asosan, amirlikda asrlar osha yashab kelayotgan arablarga qarashli bo‘lgan.
Bu 
yerlardan 1/10 qismi miqdorida o‘lpon to‘lanardi. Mulk yerlarining ikkinchi qismi 
(mulki hur yoki mulki hurri xolis) davlat xizmati bilan bog‘liq bo‘lib, bunday yerlar 
urushlarda jasorat ko‘rsatgan yoki hukmdorning alohida topshiriqlarini bajarishda 
namuna ko‘rsatgan shaxslarga berish natijasida vujudga kelgan. Bunday yerga ega 
bo‘lgan shaxslarga maxsus yorliqlar berilgan hamda ular barcha soliqlardan ozod 
etilgan. 
Vaqf yerlari
– bu masjid, mozor, xonaqoh, madrasa va maqbaralar uchun 
ajratilgan yerlar edi. Bunday yerlar musodara etilgan, davlat hamda yirik yer egalari 
tomonidan hadya etilgan yerlar hisobiga vujudga keltirilar edi. Masjid, madrasa, 
qabristonlarning asosiy sarf-xarajatlari, shuningdek, talabyu, mudarris hamda 
mutavallilarga beriladigan nafaqa va maoshlar vaqf yerlaridan olinadigan daromad 
hisobidan qoplanar edl. Yaqf mulkini mutavalli tasarruf etishi belgilab qo‘yilgan edi.