O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi a. T. G’ofurov, S. S. Fayzullayev u. E. Raxmatov g enetika dan m a sa la va

Mustaqil ravishda masala tuzish
1. Tovuqlaming ... tojli xili bilan ... tojli xili chatishtirilgan. F| da
1 : 1 : 1 : 1 nisbatda ajralish ro’y bergan. Chatishtirishda ishtirok etgan 
tovuq va xo’rozning genotipini aniqlang.
2,Tut ipak qurtida ... oq rangni,... sariq rangni namoyon etadi. F| da
1 : 1 nisbat olish uchun qanday . . . ga va . . . ga ega tut ipak qurtini 
chatishtirish kerak.
2§. Epistaz holda belgilarning nasldan-naslga berilishi
Epistaz tashqi ko’rinishidan dominantlikka o ’xshaydi. Lekin 
dominantlik allel bo’lmagan genlar orasida ro’y beradi. Allel bo’lmagan 
genlar ustidan dominantlik qiluvchi genlar supressor yoki ingibitor- 
epistatik gen deyiladi. Ular ta’siridagi genlar gipostatik genlar nomini 
oigan. Epistatik genlar retsessiv gomozigota holatda ham bo’ladi. 
Dominant epistazning F2 avlodida 13:3, 12:3:1 sxemada, retsessiv 
epistazning ikki tomonlisida 9:7 sxemada, bir tomonlisida 9:3:4 
sxemada ajralish ro’y beradi. Epistazga oid masalalami yechish uchun 
talabalar: a) o’quv qo’llanmaning 6-bob 2-§ mazmunini; b) epistazdagi 
allel bo’lmagan genlarning o ’zaro ta’sirini, ulaming komplementär 
tipdan farqini; v) dominant, retsessiv epistazning F2 dagi ajralishni; 
g)gametalar olish printsipi va genotipga qarab fenotipni aniqlashni 
o’zlashtirgan bo’lishi kerak. Endi dominant epistazga doir masala 
yechish namunasini keltiramiz.
Masala yechish metodikasi
M azmuni. Qovoqda Y geni mevaning sariq rangini, y geni yashil 
rangini ifodalaydi. W dominant, w retsessiv ingibitor. Oq va yashil 
qovoqni chatishtirish natijasida hosil bo’lgan Fi 
ning o ’zaro 
chatishishidan F2 da 12 ta oq, 3 ta sariq, 1 ta yashil qovoq hosil 
bo’lgan:
65

---

1. Ota-onaning, FI>F2 duragaylaming genotipini aniqlang.
2. Olingan natijaga qarab, allel bo’lmagan genlar orasidagi o ’zaro 
ta’simi tushuntiring:
Yechish: 
fen
P gen
gametalar
oq
WWYY
1
WY
yashil
wwyy
wy
fen
oq 
WwYy
oq 
WwYy
WY
W y
wY
wy
WY
oq
WWYY
oq
WWYy
oq
WwYY
oq
WwYy
W y
oq
WWYy
oq
WWyy
oq
WwYy
oq
Wwyy
wY
oq
WwYY
oq
WwYy
sariq
wwYY
sariq
wwYy
wy
oq
WwYy
oq
Wwyy
sariq
wwYy
yashil
wwyy
Yuqorida yechilgan masalada: 1) qayd qilingan fenotipli urug’chi 
changchi o ’simliklar chatishtirilib Fi da oq qovoq olingan. Ulaming 
o ’zaro chatishishidan hosil bo’lgan F2 da 12 ta oq, 3 ta sariq, 1 ta yashil 
mevali fórmalar hosil bo’lgan. Binobarin, ota-onaning, F, F2 laming 
genotipi aniqlandi. 2) Olingan natijaga qarab, allel bo’lmagan genlar 
ta’siriga to’xtab, biz W — Y genlar oq rangli, W — yy oq rangli, wwY
— sariq rangli,-wwyy—genlar yashil rangli belgini namoyon qiladi deb 
ayta olamiz. Y,y genlar genotipda W gen dominant bo’lmagan 
taqdirdagina fenotipda namoyon bo’ladi, aks holda W geni sariq rang — 
Y genini ham yashil rang— y genining ham ta ’sirini neytrallashtiradi, 
deb aytish mumkin. Retsessiv epistazga doir masalani yechish.
M asala. Hidli no’xatning gultojibarglari qizil va oq rangda 
bo’ladi. Genotipi boshqa-boshqa bo’lgan ikkita oq gultoji bargli hidli 
no’xat guli chatishtirilgan. Natijada Fi da qizil gultojibargli formalar, F2 
da 9/16 qizil, 7/16 oq gultojibargli formalar olingan. Ota-onaning, F! va 
F2 duragaylaming genotipini aniqlang. Hamda allel bo’lmagan 
genlaming o ’zaro ta’sirini tushuntiring.
Yechish: 
fen 
oq 
oq
P 
AAbb 
aaBB
gen 
|
|
gametalar Ab 
aB
66

---

fen 
qizil qizil 
F, gen 
AaBbX AaBb
fa_________________
\
0