|
Август 2020 10-қисм
Тошкент
TASVIRIY SAN’ATDA ROMANTIZM YO‘NALISHI
Ergasheva Gulrux Vohidovna
Navoiy viloyat Zarafshon shahar 10-umumta’lim maktabi
tasviriy san’at fani o’qituvchisi
Tel.: +998907314703
Annotatsiya:
ushbu maqolada romantizm yo’nalishining paydo bo’lishi va san’atga kirib
kelishi haqida yozilgan. Romantizmning o’ziga xos jihatlari, shu yo’nalishda yaratilgan san’at
asarlari xususida yoritib berilgan. Romantizmning boshqa yo’nalishlardan farqli tomonlari haqida
fikr-mulohazalar keltirilgan.
Kalit so’zlar:
intellektual, paradoks, kompozitsiya, Ratsionalizm, Empirikizm, akvarelist, im-
pressionist, abstraktsiya, mistik tendentsiya
Romantizm adabiyot va musiqaga ham ta’sir ko’rsatgan evropa badiiy harakati edi. Ushbu at
-
amaning o’zi Germaniyada paydo bo’lib, hozirgi zamon bilan bog’liq bo’lgan chuqur intellek-
tual va estetik o’zgarishlar bayrog’iga aylandi. Bu 1700-yillarning oxirlarida, ma’rifatli asrdan,
ya’ni bilimli elita Evropa hukumatlarini isloh qilishga intilgan davrda paydo bo’lgan. Romantizm
hissiyotni uyg’otadigan qizg’in ranglar, yarqiragan yorug’lik, jonlantirilgan obrazlar va ehtirosli
sahnalarni tasvirlaydi. Romantik rassomlar o’zlarining eng chuqur e’tiqodlarini etkazish istagini
uyg’otishdi. Agar bu g’azablantiradigan javobni talab qilsa, demak, ular aqlga emas, balki insoniy
tuyg’ularga qo’l urishni maqsad qilganlar. Bu insoniy his-tuyg’ularning to’liq tarkibini aks etti
-
ruvchi haqiqiy tasvirlarga yo’l ochdi, bu esa neoklassik rassomlar qo’llagan an’anaviy mavzu va
texnikadan uzoqlashishga olib keldi. Ledi Jeyn Grey ijrosidagi rasm fransuz rassomi Pol Delaro
-
che tomonidan ishqiy an’ana ramziga aylandi. Delaroche, o’limidan oldingi hayajonli voqealar
-
ni yaratish uchun o’sha davr rassomlari qo’llagan teatr texnikasidan foydalanadi, fojiali tarixiy
voqeani dramatik yakunlaydi. Fransiyada romantik harakatning paydo bo’lishi Evgen Delakroix
va Teodor Jeriko kabi rassomlarning asarlari bilan davom etdi. Delakroix tomonidan frantsuz in
-
qilobining qo’zg’olonchi quvvatini, “Ozodlik” ning ramzi bo’lib, xalqni monarxni ag’darish maq-
sadiga yo’naltiradi. Shu bilan birga, ushbu rasmda insonning azob-uqubatlarini e’tiborsiz qoldirib
bo’lmaydi. G’alaba ruhi bor ekan, hayotni yo’qotish ham mavjud. Umid va fojia o’rtasidagi bu
paradoks rasmga ajoyib hissiy kuch beradi. Ushbu fransuz rassomlarining murakkab kompozitsi
-
yalarni va hissiy kuchlarni yaratishga qodirligi, shuning uchun ular romantik harakatda ustunlik
qilishgan. Britaniyalik rassomlar bu harakatni boshqacha talqin qilishdi. Ehtimol, Britaniya ma
-
terikida biron bir muhim jangning yo’qligi ularning rassomlariga nisbatan beparvo munosabatda
bo’lishga imkon bergan. Britaniyalik rassom Uilyam Bleyk o’z asarida xayolot yaratishda o’zining
tasavvur kuchidan foydalangan. Ehtimol, romantik adabiy harakatga teng hissa qo’shgan yagona
rassom Bleyk ma’rifat falsafasi bilan murakkab aloqada bo’lgan. Uning tasavvurini insoniyat hay
-
otining eng muhim elementi sifatida qo’llab-quvvatlash Ratsionalizm va Empirikizmning ma’rifiy
g’oyalariga zid edi. Bleyk xayoloti san’atning yaratilishida kalit bo’lganligi uchun u “xayol - bu
davlat emas, bu insonning o’zi”. Tyornerning “Qul kemasi” asarida bu romantik dengiz rasmining
klassik namunasidir. Bu rasmda Tyorner bo’m-bo’sh suv bilan suzayotgan va tarqalib ketgan odam
shakllarini qoldirib ketayotgan kema tasvirlangan. Uning akvarelist sifatidagi mahorati rang-ba
-
rang aralashmasida namoyon bo’ladi. Rasmni qamrab oluvchi shovqinli va evokativ tuyg’u, hissiy
reaktsiyani yuzaga keltirish uchun romantik tasviriy san’atning o’ziga xos yondoshuvi bilan nom-
lanadi.
Romantik harakat o’zining sof shaklida uzoq davom etmagan bo’lsa ham, tez orada
romantizmning uslublari va tamoyillari boshqa rangtasvir sohalariga tarqaldi. “Romantizmga xos
bo’lgan jihatlar va kuchli estetika, o’z ishlarida shunga o’xshash texnik elementlarni sarflagan ilk
impressionistga katta ta’sir ko’rsatdi. 1800 yillarning ikkinchi yarmida shakllangan simvolistik
harakatni uilyam Bleyk singari rassomlarning ishidan to’g’ridan-to’g’ri rivojlangan romantik
an’anadagi mistik tendentsiyalarning tiklanishi sifatida ko’rish mumkin. Shubha yo’qki,
Tyornerning hissiy qalami va mavhumligi tuyg’ularni bo’yashga, so’ngra sof abstraktsiyaga yo’l
ochdi. Romantizm rasmda hissiyotni yangilaydi, hissiyot va o’ziga xoslikka urg’u beradi. Bu
rassomlar asrlar davomida san’atni jonlantirgan rasmda mutlaqo yangi ifodani yaratdilar.
65
Do'stlaringiz bilan baham: |
