Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
СОТУВЧИНИНГ ХАРИДОР БИЛАН САМАРАЛИ МУНОСАБАТ ЎРНАТИШИГА 
ҲИССА ҚЎШАДИГАН КОМПЕТЕНЦИЯЛАРИ
Сафаров Дилмурод Халимович
Навоий вилоят ХТХҚТМОҲМ педагогика ва психология, таьлим
технологиялари кафедраси мудири.
Ушбу мақолада Сотувчи билан харидор муносабатларини ўрганиш бўйича олиб борил
-
ган тадқиқот натижалари, маркетинг психологиясига оид илмий манбалари, бугунги кун 
харидорининг хулқ-атвор моҳиятини англаш, Истеъмолчилар хулқ-атворини тушунишда 
тегишли билим соҳаларини очиб берилган.
Калит сўзлар: 
Сотувчи, харидор, хулқ-атвор, Савдо-сотиқ, бозор, Маркетинг.
Психологик тадқиқотлардан маълумки, шахснинг теварак-атрофга ёки инсонларга 
бўлган ишонч ҳисси эрта болалик давридан шаклланади. Ўзаро муносабатлар жараёнида 
эса инсонларнинг бир бирларига бўлган ишончлари барча ҳаётий босқичларда шахс фаро
-
вонлиги ҳамда муваффақиятининг асоси сифатида намоён бўлади. Савдо-сотиқ жараёни
-
нинг хоҳ у “сотувчи”, хоҳ у “харидор” позиясидаги субъекти билан суҳбатлашар экансиз, 
гапларининг мазмунида “эски мижоз”, “доимий мижоз”, “10 йиллик мижоз”, “ишончли 
жой”, “тақводор сотувчи”, “ўзимизни одам” ва ҳоказо кўринишда “сотувчи-харидор” диа
-
даси муносабатларидаги ишончни ифодалайдиган фикрларни учратиш мумкин.
Шу жиҳатдан олиб қараганда, яъни нима учун одамлар уйи (яшаш жойи) олдидан эмас, 
балки узоқ масофани босиб бўлса-да, ўзи учун қадрли деб санайдиган дўкон(бозор)дан 
харидни амалга оширишларини текшириш мақсадида, биз харидорларга М. Розенбергнинг 
“Инсонларга ишонч экспресс-диагностика методикаси” билан мурожаат қилдик. Экспресс-
диагностикада 395 нафар харидор иштирок этди (1-жадвалга қаранг).
Аниқланилишича, биринчи (78–97 ёш) ва иккинчи (58–77 ёш) тоифа авлод вакиллари 
иқтисодий муносабатлар доирасида “харидор” сифатида шахслараро муносабатларга 
киришишар эканлар, “сотувчи” шахсига нисбатан ишончнинг юқори даражасини намоён 
қилишди. Бу ҳолат ҳар иккала тоифа авлод вакилларининг аксариятида теварак-атрофдаги 
инсонларга нисбатан ишонч ҳали йўқолмаганини ёки уларнинг психологиясида бозор 
иқтисодиётига хос силсилали ўзгаришларга бой ҳар қандай воқеликларни реал қабул 
қилишликка хос қараш ва қадриятларнинг устуворлигидан дарак беради.
1-жадвал.
Харидорларда теварак-атрофдаги инсонларга бўлган 
ишончнинг шкалалар даражаси бўйича кўрсаткичлари