Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
BOSHLANG‘ICH TA‘LIM DARSLARIDA KO‘RGAZMALI QUROLLARDAN 
FOYDALANISHNING ANAMIYATI
Bekjo‘rayeva Dilfuza Sulaymonovna
Sirdaryo viloyati Mirzaobod tumanidagi 7-maktabning
 boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi 
[phone]
Annotatsiya:
ushbu maqola boshlang‘ich ta‘lim darslarida ko‘rgazmali qurollardan foydalan-
ishning afzalliklari va ulardan to‘g‘ri, samarali foydalanish yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
ko‘rgazmali qurol, metod, o‘qish mashg‘ulotlari, Dobren, tarqatma material
Boshlang‘ich ta‘lim darslarida o‘quvchilarni yozish va o‘qishga o‘rgatishda ko‘rgazmali 
qurollar judayam muhim ro‘l o‘ynaydi. Ko‘rgazmali qurollardan foydalanish metodi qadim 
zamonlardan beri ishlatilib kelinayotgan eng qulay, samarali va tushunarli metod hisoblanadi.
Zero, ko‘rish orqali eshitishga nisbatan 5 marta ko‘proq va 13 marta ko‘proq taktik organlarga 
nisbatan ko‘proq ma‘lumotlarni miyaga yetkazadi. Bu ma‘lumotlar tez, oson va mustahkam 
o‘rnashib qoladi. Dars jarayonida ko‘rgazmali qurollar va tarqatma materiallardan foydalanish 
muhim ahamiyatga ega. Buning uchun ularni tayyorlashni o‘rganish zarur. Bunda o‘qituvchidan 
o‘z kasbini mutaxassisi, yuqori pedagogik malaka va ko‘nikma talab etadi.
Ko‘rgazmali metodlar o‘ziga xos tamoyillarga asoslanadi. Ko‘rgazmali qurollarning afzallik 
tomoni shundaki, o‘quvchiga mavzuni so‘z bilan emas, namoyish bilan ko‘proq tez va oson 
tushunib oladi va bola rang, shakl, tovush orqali tezroq tushunadi. Ko‘rgazmalilik faqat tomosha 
emas, balki bilim olishning manbayi, izlanuvchanlikka o‘rgatuvchi omildir. Ko‘rgazmali 
qurollardan foydalanish darajasi keng, ulardan qay tarzda, qanday maqsadda foydalanish 
o‘qituvchiga bog‘liq. O‘qituvchi ko‘rgazmali qurol tanlar ekan, albatta, avvalo, dars mavzusini 
hisobga olishi kerak. Ikkinchidan, mavzu orqali o‘qituvchi o‘quvchilar oldiga qanday vazifa 
qo‘ymoqchi, maqsadi nima, bu mavzuni tushuntirishda ko‘rgazmali qurol qanday yordam berishi 
mumkinligini hisobga olib tanlashi kerak. Ayniqsa, ko‘rgazmalarni o‘quvchilar bilan birga 
tayyorlash samarali natija beradi.
ko‘rgazmali qurollardan foydalaning, ammo juda ko‘p emas, chunki bu o‘quvchi diqqatini 
bo‘lib, charchatib, asosiysidan chalg‘itadi. Ko‘rgazmalilikni bolani yoshiga, nafosatililikka, 
ilmiylikka mos kelishiga, hayot bilan bog‘liqliligiga e‘tibor berish kerak. Boshlang‘ich sinf 
o‘quv materiallarining yaqqol, yorqin va jozibador bo‘lishi o‘quvchida beixtiyor his-tuyg‘ularni 
uyg‘otadi. Irodaviy zo‘riqishsiz osongina fan asoslarini egallash imkonini yaratadi. O‘quv 
materiallarining turli tumanligi ixtiyorsiz diqqatning to‘planishi, markazlashuvi va barqarorligiga 
ijobiy ta‘sir etadi. Boshlang‘ich ta‘limni o‘qitishda ko‘rsatmaliliklardan keng foydalanish 
maqsadga muvofiq. Bu tadbir birinchidan, o‘quvchilarning faolligini oshirsa, ikkinchidan, 
materialni mantiqiy jihatdan o‘zlashtirishga, uni tahlil etishga yordam beradi. Ko‘rgazmali 
qurollarni kerak bo‘lganda ishlatish kerak. Oldindan hammasini ochib qo‘yish o‘quvchini 
diqqatini bo‘ladi va chalg‘itadi.
Birirnchi va ikkinchi sinf o‘quvchilari diqqatining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri uning 
barqaror emasligidadir. Shuning uchun ular diqqatlarini muayyan narsalarga qarata olmaydilar. 
O‘qish mashg‘ulotlarida tutilib to‘xtab qolishi, tovushlarning tebranishi va ba‘zida harf, ibora 
gaplar tushib qolishi mumkin. Shuning uchun mashg‘ulotlarda qisqa tanaffuslar o‘tkazib turish 
maqsadga muvofiq. Professor N.F.Dobren: ‘’3-4-sinf o‘quvchilari o‘z diqqatini butun dars 
davomida saqlab tura oladi. Lekin ular uchun ham qisqa tanaffuslar foydalidir. Shuningdek, 
vaqti-vaqti bilan mashg‘ulotning turini almashtirib, suratni o‘zgartirib turish, amaliy va nazariy 
ma‘lumotlarni qo‘shib olib borish lozim’’,-deydi.
Shunday qilib o‘quvchilarga ta‘lim berish jarayonida, bola shaxsining kamol topishida, 
tarbiya jarayonida turli faoliyatning ahamiyati juda katta. Kichik maktab yoshi o‘quvchilariga 
tashqi olamdagi narsa va hodisalarni turli faoliyat orqali, hamda o‘qituvchining harakatlariga 
taqlid qilish asosida o‘quvchilar faoliyati shakllanib boradi. Bu faoliyatlarni shakllanishida 
o‘qituvchining roli alohida ahamiyatga ega.
O‘quv jarayonida samardorligini ta‘minlashning yagona yo‘li ta‘lim oluvchining shaxsiy 
faolligiga erishishdir. Buning uchun ta‘lim-tarbiya jarayonida, xususan, boshlang‘ich ta‘lim 

---

227