Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
PISA TADQIQOTLARIDA MATEMATIK FIKRLASH ASOSLARI
Qurbonova Dilorom Ismatovna
Qashqadaryo viloyati Shaxrisabz tuman
 72-umumiy o’rta ta’lim maktabining matematika fani o’qituvchisi
Annotatsiya:
ushbu maqolada pISA-2021 tadqiqotlari doirasida matematik savodxonlikka 
qo’yiladigan talablar, matematik masalalarning tabiati haqida berilgan tavsiyalar haqida fikr 
yuritilgan. 
Kalit so’zlar:
pISA, matematika, matematik savodxonlik, matematik modellashtrish, matematik 
struktura, abstraksiya
Ma’lumki, PISA dasturi doirasidagi tadqiqotlar bir yil muddatga kechiktiriladi. Bunda 2020-yilda 
moʻljallangan tajriba-sinovlar 2021-yilning aprel-may oylarida, 2021-yilga moʻljallangan asosiy 
tadqiqot esa 2022-yilning aprel-may oylarida oʻtkazilishi rejalashtirildi.
pISA 2021 matematik doirasi matematik savodxonlikning fundamental tushunchasiga 
asoslangan matematik fikrlash va muammoni hal qilish, matematik modellashtirish kabi uchta 
siklik jarayoniga asoslangan PISA matematik baholashning nazariy asoslarini belgilaydi. 
pISA bahosi mamlakatlar o’quvchilarining 21-asrning konstruktiv, faol va aks ettiruvchi qismi 
sifatida matematikadan shaxsiy, fuqarolik va kasbiy hayotlarida foydalanishga qanchalik tayyor 
ekanligiga baho beradi.
Matematik savodxonlik - bu shaxsning matematikaga asoslangan fikr yuritish va matematikani 
turli xil real vaziyatlarda muammolarni hal qilish uchun shakllantirish, ishlatish va talqin 
qilish qobiliyatidir. U hodisalarni tasvirlash, tushuntirish va bashorat qilish (intuitsiya) uchun 
tushunchalar, protseduralar, isbotlar va vositalarni o’z ichiga oladi. Bu odamlarga matematikaning 
dunyoda qanday rol o’ynashini bilishga va konstruktiv, faol va aks ettiruvchi kabi 21-asr fuqarolari 
uchun zarur bo’lgan asosli xulosalar va qarorlarni qabul qilishga yordam beradi.
pISA 2021 maqsadi yangi texnologiyalar va tendentsiyalar asosida, fuqarolar o’zlari va ular 
yashayotgan jamiyat uchun odatiy bo’lmagan qarorlar chiqaradigan yangi texnologiyalar va 
tendentsiyalarga asoslangan matematikani ko’rib chiqishga qaratilgan. Bu har doim PISA tizimining 
bir qismi bo’lgan matematikaga asoslangan mulohaza yuritish qobiliyatini yuzaga keltiradi. Ushbu 
texnologiya o’zgarishi o’quvchilarda matematik savodxonlikning bir qismi bo’lgan hisoblash, 
fikrlash tushunchalarini tushunishga bo’lgan ehtiyojni keltirib chiqarmoqda. Shuningdek, tizim 
pISA o’quvchilarining aksariyati uchun kompyuterlashtirilgan va takomillashtirilgan baholanish 
mumkinligini tan oladi.
Mantiqiy fikr yuritish va dalillarni sodda va aniq tarzda taqdim etish qobiliyati bugungi dunyoda 
tobora muhim ahamiyat kasb etadigan mahoratdir. Matematika aniq va qat’iy xulosalar chiqarish 
uchun “matematik asoslar” yordamida turli usullar bilan tahlil qilinishi va o’zgartirilishi mumkin 
bo’lmagan aniqlangan obyektlar va tushunchalar haqidagi fan.
Matematikada, o’quvchilar tegishli asoslar va taxminlar bilan hayotdagi turli vaziyatlarda 
haqiqat bo’lishiga to’liq ishonadigan natijalarga erishishlari mumkinligini bilishadi. 
PISA tadqiqotlarida kamida oltita asosiy tushuncha strukturani va matematik fikrlarni 
qo’llab-quvvatlaydi. Ushbu asosiy tushunchalar quyidagilarni o’z ichiga oladi
• 
miqdor, son tizimlari va ularning algebraik xususiyatlarini tushunish;
• 
abstraktsiya va tasavvur kuchini oshirish;
• 
matematik tuzilmalarni va ularning qonuniyatlarini ko’rish;
• 
miqdorlar orasidagi funktsional munosabatlarni aniqlay olish;
• 
muammoni matematik modellashtirish (masalan, fizik, biologik, ijtimoiy, iqtisodiy); 
• 
miqdor o’zgarishining ehtimoli va statistik ma’lumotlar bilan ishlash.
Matematikaning fundamental g’oyalari dunyodagi odamlarning tajribasidan kelib chiqadi 
va ushbu tajribani muvofiqlashtirish, tartib va bashorat qilishni ta’minlash zarurati paydo 
bo’ldi. Ko’pgina matematik obyektlar haqiqatni modellashtiradi yoki hech bo’lmaganda 
haqiqatning qiymatlarini aks ettiradi. Abstraktsiya obyektlar o’rtasidagi tarkibiy o’xshashliklarni 
aniqlash va shu o’xshashliklar asosida ushbu obyektlar o’rtasidagi munosabatlarni o’rnatishni o’z 
ichiga oladi. Maktab matematikasida abstraktsiya algoritmlar va aqliy modellarni o’z ichiga olgan 
aniq obyektlar, ramziy tasvirlar va operatsiyalar o’rtasidagi munosabatlarni shakllantiradi.

---

116