Август 2020 10-қисм

Angren shahar 12-sonli umumiy o’rta ta’lim 
maktabi psixologi.
Tel; [phone]
Annotatsiya: 
Tarbiya - bu shaxsning ijtimoiy, ma’naviy va ishlab chiqarish faoliyatiga 
tayyorlash maqsadida uning ma’naviy, jismoniy kamolotiga muntazam ravishda ta’sir ko‘rsatish 
jarayonidir. 
Kalit so‘zlar:
 
Inson psixologiyasi, idrok, tarbiya, ota-ona, g‘amxo‘rlik, xulq-atvor, intizom.
Bugungi ta’lim jarayoniga jalb qilingan o‘qituvchi bilan o‘quvchilar hamkorligini 
muvaffaqiyatli tashkil etish pedagog va har bir o‘smirning psixologik qiyofasini tasniflash, ularning
munosabatlaridagi psixologik muammolar, o‘zaro hamkorlikni o‘rnatish shartsharoitlari, turli
vaziyatlarga ularning tayyorligi, bir-birlarini shaxs sifatida qabul qilishi, o‘qituvchining o‘zaro
munosabatlardagi kasbiy kompetentligi, o‘z mavqeyi, axborotlar tizimini qabul etishdagi ham
individual, ham guruhiy yondashuvlari, uning o‘zi va o‘quvchilari bahosidagi psixologik profili, 
o‘qitish jarayonidagi hamkorlik ko‘rinishlari va fenomenologiyasini yoritish kabi masalalarga
alohida e’tiborni qaratish ishimizning bosh maqsadi hisoblanadi.
Ma’lumki, har bir yosh davrining psixologik xususiyatlarini hisobga oigan holda ta’limiy va
tarbiyaviy ta’sir o‘tkazish insonda o‘z-o‘zini anglashni vujudga keltiradi. Shaxsda o‘zo‘zini
anglash tuyg‘usi qancha erta uyg‘onsa, shaxsiy nuqtai nazar, o‘z xulqini his qilish,
o‘zining amaliy va jismoniy imkoniyatlarini baholash shunchalik tez paydo bo‘ladi. Xuddi shu
asnoda injiqlik, o‘jarlik va qaysarlik kabi illatlarning tarkib topishiga ruhiy to‘siq vujudga 
keladi. Inson psixologiyasi, o‘z taraqqiyoti va iqtidorini tashkil etishni bilish, har qanday yosh
davrda ham optimal ravishda ishga yaroqlilikni, turli o‘zgarishlarga psixologik jihatdan
tayyorlikni ta’minlash, yangicha fikrlash va tafakkur qilish, ro‘y berayotgan jarayonlarni
ob’ektiv va to‘g‘ri idrok qilish qobiliyatini rivojlantirish muammosini ilgari suradi.
O‘qituvchilik kasbi barcha kasblarning onasidir — ya’ni, o ‘qituvchi barcha kasb egalarini
tarbiyalaydi. O‘qituvchi maktabdagi ta’lim-tarbiya jarayonining asosiy tashkilotchisidir.
Ta’lim-tarbiya davriy hodisa emas, u muttasil davom etadigan uzluksiz jarayondir.
Insonda muloqot madaniyati o‘z – o‘zini bilish va boshqa odamlarni tushuna olishdan 
boshlanadi. Ya’ni atrofdagilarning psixologik xususiyatlarini to‘g‘ri baholay olishdan boshlanadi. 
Undan keyin esa ularning xulqi va usulini jamlay bilish lozim bo‘ladi. Muloqot madaniyati 
odamda ilk yoshlikdan boshlab shakllana boradi.
Har bir oilada bolalar uchun g‘amxo‘rlik qilinishi tabiiy holdir. Bolalar kattalarning
g‘amxo‘rligiga muhtoj bo‘ladilar, kattalar bolalarga g‘amxo‘rlik qilar ekan, bola o‘zini baxtiyor 
his qiladi.
Shuni aytish lozimki, tarbiyasi og‘ir bolalar uchun ular yashayotgan muhit, oila, ular
o‘qiyotgan jamoa, sinfning roli juda kattadir. Tarbiyalanganlik ijtimoiylashuvni o‘rganish
jarayoni sifatida qaraladigan yosh psixologiyasida olingan natijalarga asoslanadi: bola
o‘zini egosentrik emas, balki tarbiyali tutishi uchun tarbiyalanganlik qanday rag‘batlantirilishi 
kerak? 
Tarbiya o ‘z mohiyatiga ko‘ra, ijtimoiy jihatdan ijobiy ehtiyojlarni hosil qilishdir.
Agar ta’lim shaxsning ongini shakllantirish bo‘lsa, tarbiya uning ongsizlik sferasiga
ta’sir etishdir. Bolalarga ularni tarbiyalaydiganlarga hissiy yaqinlik xos. Odatda 6
oylik bolalar unga g‘amxo‘rlik qiladigan ota-onasiga bog‘lanib qoladilar. Ota-onaning oldida 
bo‘lish, ular bilan muloqotda bo‘lish bolalarga juda yoqadi, ularning yo‘qligi bolaga
yoqmaydi. Otaonaning g‘amxo‘rligini bildiradigan so‘zlar, xatti-harakatlar bola uchun juda katta 
ahamiyatga ega, uni erkalamaslik, suymaslik salbiy ahamiyatga ega bo‘ladi. Xulq- atvorning 
dastlabki ijtimoiylashuvi xuddi shu o‘rganish jarayoni orqali sodir bo‘lishi mumkin: xulq-
atvorning istalgan shakllari g‘amxo‘rlik va e’tibor bilan taqdirlanadi, kutilmagan shakllari esa 
qo‘llabquvvatlanmaydi. Lekin, yaxshi xulq-atvorni rag‘batlantirish va yomon xulq-atvor
uchun jazolash axloqiy ijtimoiylashuvning kichik bir qismidir. 
Bolalami tarbiyalash samaradorligini oshirishda an’ana va urf- odatlarning roli kattadir.

---

98