Август 2020 10-қисм

uchun ixtisoslashtirilgan yordamchi maktab o’qituvchisi
Tel: [phone]
e-mail: [e-mail]
Annatatsiya: 
Ushbu maqolada aqli zaiflik muammosi bor bolalar va aqliy zaif bollarning 
ruhiy o’zgarishlari, qanday turdagi bolalar aqliy zaif bolalar hisoblanishi, turli xil tashqi ta’sir 
va omillarning aqli zaiflashishiga olib kelishi haqida so’z yuritilgan.
Kalit so’zlar: 
ilk go’daklik davri, tashqi ta’sir, tasirlashish, ruhiy zaiflik, aqliy zaiflik.
“Inson yuqori darajadagi o’z-o’zini boshqaruvchi, yordam beruvchi, tiklovchi, to’g’irlovchi 
va xatto takomillashtirib boruvchi bir murakkab sistemadir”, - degan edi I.P.Pavlov. Xa, bu 
xulosalarda juda katta xaqiqat borligi bugungi kunda xech kimga sir emas. 
Aqli zaiflik tushunchasini to’g’ri tushunishning amaliy va nazariy ahamiyati juda katta. Nazariy 
ahamiyati – bolalardagi nuksonli ruxiy taraqqiyotning moxiyatini chuqurroq bilish uchun zarur. 
Fanning noaniqligi, konkret emasligi ko’p xollarda turli xatoliklarga olib keladi. Shu sababli, aqli 
zaiflikni to’lik, to’g’ri tushunish kerak. Bu narsa o’tkazilayotgan ilmiy-tajriba ishlarining ham 
noto’g’ri yo’lga tushib qolishiga sabab bulishi mumkin. “Aqli zaiflikka to’g’ri ta’rif, tushuncha 
berish, uning sabablarini to’g’ri tushunishga yordam beradi. Buning amaliy ahamiyati yanada 
kattadir. Aqli zaif bolalar uchun maxsus o’quv-tarbiya muassasalari mavjud. Barcha aqli zaif 
bolalar yordamchi maktablarda ta’lim olishlari kerak. 
Aqli zaif bolalarni to’g’ri aniqlash, ularning butun xayotini belgilab berishini inobatga olib, 
juda ehtiyotkorlik bilan ishlash kerak. Aqli zaiflikni to’g’ri aniklash atroflicha amalga oshiriladi. 
Agar bola aqli zaif bo’lmay, ma’lum xususiyatlari bilan ularga o’xshasa ham ularni aqli zaif deya 
olmaymiz. Bu yerda bolaning turli analizatorlarining nuksonlari asosida ham bilim saviyalari 
pasaygan bo’lishi mumkin. Ayniqsa, aqliy normal bolalarni yanglishib aqli zaif deb xulosalash 
asosida ota-onalarga, bolaga, atrofdagi qarindoshlariga juda katta ma’naviy jaroxat etkazishimiz 
mumkin. Shuni ham e’tiborga olish kerakki, aqli zaiflarni o’qitish-tarbiyalash davlatga birmuncha 
qimmatga tushadi. Normal bolaning aqli zaif yoki aksincha bo’lishi ham qator salbiy oqibatlarga 
olib keladi. Aqli zaiflik sabablari turli-tuman bo’lishi mumkin. Bosh miyaning turli kasalliklar 
bilan kasallanishi, turli jaroxatlar bilan birga miyaning yaxshi rivolanmasligi asosida ham aqli 
zaiflik kelib chikishi mumkin. 
Aqli zaif bo’lish uchun 2 ta omil birga kelishi kerak. Bulardan biri – markaziy asab tizimining 
organik buzilishi, hamda shuning oqibatida bola bilish faoliyatining turg’un pasayishi yuz bergan 
bo’lsagina aqli zaif deb e’tirof etish mumkin. Xayotda aqli zaiflarga o’xshagan bolalarni uchratish 
mumkin. Ammo, ularda bilish darajasi past bo’lsada, bosh miyada organik jaroxatning yo’qligi 
bolaga aqli zaif deyishimizga imkon bermaydi. Eshitish qobiliyati turli sabablarga ko’ra nisbatan 
pasaygan, nutq kamchiligi borlar, ko’rish darajalari zaiflar, kasalliklari surunkali davom etuvchi 
bolalarning bilim egallash xususiyatlari, darajalari uzlarining normal xisoblangan tengdoshlaridan 
nisbatan orqada qoladilar. Ammo, bunday bolalarni bizlar aqli zaif deya olmaymiz. 
Chunki, ularning bilish faoliyatlari turgun pasaymagan. Ular bilan tegishli sharoitlarda 
ta’lim-tarbiya ishlari olib borilsa, ulardagi bilish kamchiliklari tugatilib uzlarining normal 
tengdoshlarinikiga yetib olishga imkon yaratiladi. Ba’zan, ota-onalarining ma’lumotlari past 
bo’lgan oilalardagi bolalarning bilim darajalari, ota-onalarining ma’lumot darajalari yuqori 
bulgan oilalardagi bolalardan birmuncha farq qiladilar. Bunday xollarda ba’zan ko’pchilikda 
noto’g’ri tasavvurlar paydo bulishi mumkin. 
Tarbiyasi yaxshi tashkil qilinmagan bolalar ham ba’zan turli xato xulosalarga olib kelishi 
mumkin. Ammo, bunday bolalarda ham asosiy belgilar bosh miyaning organik buzilishi va 
bilish jarayonlarining turg’un pasayishi uchramaydi. Shu sababli bunday bolalarni ham biz aqli 
zaif deya olmaymiz. Lekin, shuni ham qayd etib o’tish o’rinliki, har qanday bosh miyaning 
organik buzilishlari aqli zaiflikka olib kelavermaydi. Aqli zaiflik tushunchasi birmuncha keng 
tushunchadir. Buning ichiga xomila va ilk go’daklik davrida turli sabablar oqibatida bilish 

---

94