131
4. Qyultirish jarayonini tezlashtirish maqsadida qanday reagentlar ishlatiladi?
5.
Qyultirish jarayoniga qanday omillar ta’sir qiladi?
6. Qyultirish jarayonini
qanday avfzalliklari bor?
7.
Piramidial tindirgichlar va quyultiruvchi konuslarda quyultirish qanday
amalga oshiriladi?
8. Tsilindrik quyultirgichlarda quyultirishning qanday avfzalliklari bor?
10.7. Filtrlashning nazariy asoslari
.
Filtrlash deb, mayda zarrachali bo‘tana va suspenziyalar
tarkibidagi qattiq
zarrachalarni g‘ovak to‘siq orqali bosim ostida filtrlab,
suvni ajratib olishga
aytiladi.
Filtrlash natijasida to‘siqda ushlanib qolgan mahsulot cho‘kma, to‘siqdan
o‘tgan suv filtrat deyiladi.
Filtrlash jarayonining boshlang‘ich davrida suyuqlik faqat g‘ovak to‘siqdan
o‘tadi, keyinchalik to‘siq, yuzasiga cho‘kma o‘tirgandan so‘ng u cho‘kma
qatlamidan ham sizib o‘tishi kerak.
Jarayon davomida cho‘kma qatlami qalinlashib boradi: shunga mutanosib
suyuqlikning sizib o‘tishiga qarshiligi ortib boradi.
Cho‘kma qalinligi ma’lum darajaga etganda filtr yuzasiga bo‘tana
berish
to‘xtatiladi. Hosil bo‘lgan cho‘kma qatlami orqali havo o‘tkazilib, u quritiladi.
So‘ngra filtr yuzasidan cho‘kma olib tashlanadi va jarayon qaytariladi, hozirda filtr
dastgohlarda filtr yuzasiga bo‘tana berish, cho‘kmani to‘plash, uni quritish, ajratib
olish kabi ishlar tartib bilan avtomatik bajariladi.
Olingan cho‘kmaning tarkibida 10-20% gacha namlik bo‘ladi. Namlikning
miqdori zarrachalarning o‘lchamiga, cho‘kmaning tuzilishiga,
filtrlashning turiga
va boshqa omillarga bog‘lik. Filtrlash jarayonida siqiluvchi va siqilmaydigan
cho‘kmalar hosil bo‘ladi. Siqiluvchi cho‘kmalardagi zarrachalar bosim ortishi bilan
deformatsiyaga
uchrab,
ularning
o‘lchami
kichiklashadi.
Siqilmaydigan
cho‘kmalarda filtrlash jarayoni osonroq o‘tadi va cho‘kmadagi
namlik ancha kam
bo‘ladi.Filtrlash jarayonining unumdorligi olinadigan suyuqlikning tozaligi, asosan
filtr tusiqning xususiyatlariga bogliq. Filtr to‘siqlarning teshiklari katta va gidravlik
qarshiliklari kichik bo‘lishi zarur. Filtr to‘siqlar sifatida mayda teshiklar to‘rlar,
turli gazlamalar, sochiluvchan ashyolar (qum, maydalangan ko‘mir va h.k.), sopol
buyumlar ishlatiladi. Filtr mato sifatida paxta yung va sun’iy tolalardan to‘qilgan
gazlamalar ishlatiladi.
132
Filtr to‘siqlardan oldingi va keyingi bosimlar farqi yoki filtr matoda
suyuqlik bosimini hosil qiluvchi markazdan qochma kuchlar filtrlash jarayonining
harakatlantiruvchi kuchi vazifasini bajaradi.
Harakatlantiruvchi kuchlar turiga qarab filtrlash ikki guruhga bo‘linadi:
1.
Bosimlar farqi ta’sirida filtrlash.
2.
Markazdan qochma kuchlar ta’sirida filtrlash (tsentrifugalash)
Filtrlash jarayonining samaradorligi va filtrlash
dastgohining ish unumi
filtrlash tezligi bilan tavsiflanadi.Filrlash tezligi vaqt birligi ichida filtrdan o‘tgan
suyuqlikning hajmini bildiradi.
Filtrlash tezligi bo‘tana, cho‘kma va suyuqlikning xossalariga,
filtrlash
maromiga va boshqa kattaliklarga bog‘liq.
Suvning filtr mato va cho‘kma qatlamidan sizib o‘tishini cho‘kmadagi
kapillyarlardan o‘tishiga o‘xshatish mumkin. Kapillyar naychadan o‘tayotgan
suvning hajmi (m
3
/s). Puazeil qonuniga binoan quyidagi tenglama bilan aniqlanadi:
;
128
4
Pd
V
K
Bu erda, P – bosimlar farqi, Pa;
d - kapillyar diametri, mm;
l
- kapillyar uzunligi; mm;
– suyuqlikning qovushqoqligi, Pa.s.
14 – tenglamadan suyuqlikning kapillyardan oqib chiqish tezligi:
;
32
4
2
2
d
d
V
F
V
W
к
к
bu erda,
;
4
2
d
F
kapillyarning kesim yuzasi
;
1
32
2
R
d
yoki
2
32
d
= R bo‘lib, bu kapillyar devorlarning
suv oqimiga ko‘rsatayotgan qarshiligi, u holda,
;
R
W
Bo‘tanani suzish jarayonida suyuqlik oqimiga cho‘kma va filtr mato
qarshilik ko‘rsatadi; ya’ni:
0
0
P
h
r
R
;
133
Bu erda: r
0
– cho‘kmaning hajm birligidagi solishtirma qarshiligi:
h - cho‘kma qalinligi
P
0
- filtr matoning solishtirma qarshiligi
yuqoridagi - formuladagi R ni qiymatiga
- formuladagi qiymatini
qo‘ysak, ya’ni:
)
(
0
0
P
h
r
P
R
P
W
; ma’lumki
)
19
(
;
Fdt
dV
W
К
bu erdan:
;
)
(
1
0
0
P
h
r
Р
dt
dV
F
К
va
;
)
(
0
0
Р
h
r
Р
dt
dV
К
Cho‘kma qatlamining qalinligi:
c
t
К
V
V
a
dt
V
h
/
;
Bu erda - bir hajm suyuqlikdagi cho‘kmaning hajmi, u holda quyidagi
formuladagi h o‘rniga qo‘ysak:
;
)
(
0
0
2
F
Р
V
r
РF
dt
dV
К
К
21. Formulani
R bosim o‘zgarmas holatida integrallasak
;
2
0
2
0
РF
Р
V
РF
r
t
К
22- formula
);
(
К
К
V
f
V
t
bulib,
u = ax + v ko‘rinishida to‘g‘ri chiziq tenglamasi
134
bu erda
;
2
2
0
РF
r
filtr egri chizig‘ini og‘ish
burchagi tangensi
(
tg
)
РF
Р
b
0
- ordinata o‘qini kesib o‘tish balandligi quyidagi grafik asosida
51-rasm. Filtr grafigi.
a
va b
larning qiymatlari – tajriba yo‘li bilan laboratoriya vakuum – filtr
dastgohlarida aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
