Аsoslari Darslik

25- rasm.
Cho'ktirish mashinalarining asosiy turlari: a–porshenli; b–
diafragmali; v–porshensiz; e–qo'zg`aluvchi panjarali. 
1-panjara; 2-porshen; 3-ekstsentirk val; 4-kamera; 5-to'siq; 6-rezinali 
diafragma. 
Porshen yuqoriga xarakatlanganda pastga xarakatlanuvchi suv oqimi hosil 
bo‘lib, bunda og‘ir minerallarning yirik zarrachalari eng katta tezlik bilan 
panjaraga yo‘naladi, engil minerallarning mayda zarrachalari eng kichik tezlik 
bilan panjara tomon xarakatlanadi. 
Bu paytda panjara ustidagi mineral zarrachalar qatlami zichlashadi. 
g‘ovaklanish va zichlanish tsikllarining qayta-qayta takrorlanishi natijasida mineral 
zarrachalarning birlamchi qatlami ikkilamchi qatlamiga bo‘linadi: yuqori qatlamda 
minerallarning nisbatan engil zarrachalari, pastgi qatlamda esa nisbatan oairlari 
joylashadi. 

---

67 
Cho‘ktirish muntazam g‘ovaklanib va zichlashib turuvchi mahsulot 
qatlamida siqilib tushish sharoitida amalga oshiriladi. Bunda Cho‘ktirish 
mashinasining panjarasida hamma vaqt o‘rindik deb ataluvchi qatlam bo‘ladi. Bu 
o‘rindik tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Agar o‘rindiq boyitilayotgan 
mahsulotning yirik va og‘ir zarrachalaridan tashkil topgan bo‘lsa - tabiiy o‘rindik, 
boshqa mahsulot zarrachalardan tuzilgan bo‘lsa, sun’iy o‘rindiq deyiladi. Sun’iy 
o‘rindik sifatida dala shpati, magnetit, metal-zoldirlar ishlatilishi mumkin. 
Mineral zarrachalar ham govaklangan holatida bo‘lganda va pastga 
xarakatlanuvchi suv oqimi ta’sir eta boshlaganda og‘ir minerallarning mayda 
zarrachalari pastga xarakatlanuvchi suv oqimining suruvchi ta’siri natijasida yirik 
og‘ir zarrachalar kanallari orasidan o‘tib ketadi. Og‘ir mayda zarrachalarning bir 
qismi panjara teshiklari orasidan Cho‘ktirish mashinasining kamerasiga o‘tib 
ketadi, qolganlari esa yirik og‘ir zarrachalar qatlami ostida panjara bo‘ylab 
xarakatlanadi. 
Xuddi shunga o‘xshab, engil minerallarning mayda zarrachalari yirik engil 
zarrachalar orasidan o‘tib, yiriklaridan pastda bo‘lib qoladi. Birozdan keyin 
mineral zarrachalar qatlami zichlashishi engil minerallar mayda zarrachalari og‘ir 
minerallarning zarrachalari orasidagi kanallardan o‘tib ketishga ulgurmaydi va 
keyingi yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimi bilan yuqoriga ko‘tariladi. 
Zarrachalarning yirikligi va zichligiga qarab bunday qayta taqsimlanishiga 
mahsulotning segregatsiyasi sabab bo‘ladi va u mineral zarrachalar qatlamining 
muntazam takrorlanuvchi tebranishlari natijasida ќosil bo‘ladi. 
Segregatsiya - mahsulotni o‘lchami va zichligiga qarab tabiiy ravishda qayta 
taqsimlanishi. Masalan: Ruda kiya tarnovcha bo‘ylab pastga xarakatlanganda 
mayda