O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

12-§. YORUG’LIKNING YUTILISHI 

---

81 
uzunlikli yorug’likni o’tkazib, boshqa barcha nurlarni yutadigan yorug’lik 
filtrlarini yasashda qo’llaniladi.
12.2. Doppler effekti 
DOPPLER XRISTIAN 
(1803-
1853). 
Ingliz 
fizigi. 
Ilmiy 
yo’nalishi optika va akustika 
sohalariga oid. 1842-yilda nazariy 
jihatidan yoru’g’lik va tovush 
chastotalarining kuzatuvchi va 
yorug’lik 
manbasi 
harakat 
qilganda o’zgarish tenglamasini 
yaratdi. Yorug’lik aberratsiyasini 
aniqlagan. Mikroskop nazariyasini 
yaratgan. 
Nurlar 
rangdorligi 
nazariyasini ishlab chiqqan
Ingliz 
fizigi 
X.Doppler 
yorug’likning 
muhitda 
tarqalishi 
vaqtida 
yorug’lik 
chastotasining o’zarishini nisbiyat nazariyasiga 
ko’ra aniqladi. Ushbu chastotaning qiymati:









cos
1
1
cos
)
/
(
1
/
1
2
2
0
2
2
0






c
c
(12.4) 
bo’ladi. 
Agar kuzatish yo’nalshi bilan to’lqinning tarqalish 
tezligining yo’nalishi o’zaro mos bo’lsa 

=0, 
chastota o’zgarishi quyidagicha aniqlanadi:













1
1
/
1
/
1
0
0
c
c
(12.5) 
)
/
1
(
)
1
(
0
0
c









;
)
1
(
0





(12.6)
Agar manba va kuzatuvchilar o’zaro 

 
tezlik
bilan uzoqlashayotgan bo’lsa, 
0



yoki 
0



bo’ladi, bu vaqtda 
Doppler effektining qizil siljishi vujudga keladi. 
Agar kuzatuvchi va manba o’zaro 

 
 
tezlik bilan o’zaro yaqinlashsa 
0



yoki
0



bo’ladi va bu vaqtda Doppler effektining binafsha 
siljishi vujudga keladi.