O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

yorug’lik dispersiyasi
deb aytiladi.
Dispersiya hodisasi nafaqat prizmada, balki juda ko’p boshqa hollarda 
ham kuzatiladi. Masalan, quyosh nurlarining atmosferada hosil bo’ladigan 
suv tomchilarida sinishi uning rangli nurlarga ajratilishi, ya’ni kamalakning 
hosil bo’lishiga olib keladi. 
 
11.1-rasm. Yorug’likning prizmadan o’tganda sochilishi. 
 
11.2. Anomal va normal dispersiya
Normal dispersiya holida to’lqin uzunligi ortishi bilan muhitning sindirish 
ko’rsatkichi kamayadi. Bu vaqtda qizil nurdan boshlab binafshagacha bo’lgan 
barcha rang tasmalari uzluksiz bir-biriga o’tadi. Hosil bo’lgan rangli tasmalar 
ketma-ketligi quyidagicha bo’ladi: qizil, zarg’aldoq, sariq, yashil, ko’k, havo rang 
va binafsha. Bu nurlarning to’lqin uzunligi 7700 
0
A
dan 4300 
0
A
intervalida 
bo’ladi (1
0
A
= 10
-10 
m). To’lqin uzunliklari qizil nurning to’lqin uzunligidan katta 
bo’lgan nurlarga infraqizil va binafsha nurning to’lqin uzunligidan kichik bo’lgan 
nurlarga ultrabinafsha nurlar deyiladi.
Normal dispersiyadan tashqari 
anomal dispersiya
ham vujudga keladi 
(11.2.a-rasm, AB egri chizig’i). 
Anomal
dispersiya vaqtida muhit sindirish 

---

76 
ko’rsatkichining to’lqin uzunlikka bog’liqligi funksiyasida uzilish vujudga keladi 
(11.2.b-rasm) 
a b 
11.2-rasm. Anomal dispersiya holida to’lqin uzunlikning sindirish ko’rsatkichiga 
bog’liqligi 
 
11.3-rasm. “Anomal dispersiya” animatsiyasidan fragmentlar 
Ko’k 
Qizil 
Ko’k 
Qizil 

---

77 
 
ROJDESTVENSKIY