O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 
12.1-rasm. Vavilov – Cherenkov nurlanishi chizmasi
 
12.2-rasm. “Vavilov – Cherenkov nurlanishi” 
animatsiyasidan fragment
Vavilov-Cherenkov nurlanishining vujudga kelishini 
quyidagicha tushuntirish mumkin: muhitda tarqalayotgan 
mayda zarrachaning elektr maydoni bu zarra yo’lidagi muhit 
atomlarining chetki elektronlarini yadroga nisbatan siljitadi 
va buning natijasida elektro dipol vujudga keladi.
CHERENKOV PAVEL
ALEKSEYeVICH
( 1904-
1969). 
Ilmiy 
yo’nalishi 
fizikaviy 
optika, 
yadro 
fizikasi, 
kosmik 
nurlar 
fizikasi, 
tezlatgichlar 
texnikasi fizikasi. 1934-yilda 
gamma 
nurlarning 
tiniq 
suyuqliklarda 
tarqalishi 
natijasida Vavilov-Cherenkov 
nurlanishini kuzatgan. 1958-
yilda Nobel mukofotining 
lauriyatig`a sazovor bo’lgan. 
1946-yilda davlat mukofotini 
olgan. Hosil qilgan nurlanish 
asosida 
elmentar 
zarrachalarni 
qayd 
etish 
uchun maxsus hisoblagich 
yasadi. 250 MeV inergiyali 
tezlatgichlarni 
yaratish 
loyihasi va uning qurilishiga 
qatnashgan. 
Yuqori 
energiyali gamma kvantlari 
yordamida 
yengil 
yadrolarning 
bo’linish 
resksiyasini o’rgandi. Bu ishi 
uchun 
davlat 
mukofotiga 
sazovor bo’lgan. 
Zarra bu sohadan o’tib ketgancha deppol normal holatga qaytishi natijasida 
vujudga keladigan to’lqinlar o’zaro interferensiyalanib, bir-birini so’ndiradi. 
Natijada yorug’lik faqatgina θ burchak hosil qilib tarqalayotgan nurlanish 
ko’rinishida kuzatiladi. 
 
 
 

---

83 
Mustahkamlash uchun savollar 
1. Buger qonunining formulasini tushuntiring. 
2. Yorug’likning yutilishi (absorbsiya) deb nimaga aytiladi? 
3. Yutilish koeffitsiyenti deb nimaga aytiladi? 
4. Vavilov-Cherenkov hodisalarini tushuntirib bering. 
5. Doppler hodisalarini gapirib bering. 
6.