Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti,, N. R. Alimqulov, N. B. Sultanova

Dars rejasi.
Dars rejasi har bir ajratilgan soat doirasidagi mavzuga tuziladi. 
Dars rejasi quyidagi qismlardan iborat bo’ladi. Darsning mavzusi: darsning 
maqsadi; darsning jihozi; darsda qo’llaniladigan o’qitish metodi; dars mavzusining 
qisqacha tavsifi; dars mavzusida uchraydigan geografik nomlar tizimi; dars 
mavzusida uchraydigan olimlar; dars mavzusida uchraydigan atamalar; darsni 
mustaxkamlash uchun savol va topshiriqlartizimi; uyga vazifa berish. 
 
17.2. O’qituvchini darsga tayyorgarligi 
 
O’qituvchi har bir darsga chuqur va to’la tayyorlanmog’i lozim. O’qituvchini 
darsga tayyorgarligi quyidagi qismlardan iborat: darsni maqsad va vazifalarini 
aniqlash; darsning mazmunini aniqlash; o’qitishni metodlarni aniqlash; o’qitish 
vositalarini tanlash; darsni tarkibiy tuzilishini aniqlash. Darsni maqsadi bu mazkur 
dars davomida o’quvchilar o’qituvchi raxbarligida o’quv tarbiya va rivojlantirish 
bo’yicha erishadigan oldindan rejalashtirilgan yakuniy natijadir. Darsning maqsadi 
mazkur mavzu bo’yicha dasturdagi va darslikdagi materiallar mazmunini ishlab 

---

197 
chiqish asosida aniqlanadi. Darsning maqsadini aniqlash uni mazmunini ishlab 
chiqishga, o’qitish materialini tanlashga va darsni borishiga katta ta’sir ko’rsatadi. 
Maqsad aniqlangandan so’ng ushbu maqsadga erishish uchun darsning tuzilishi 
ishlab chiqiladi. Darsning maqsadini aniqlash quyidagi talablarga javob berishi 
mumkin: 
- darsning maqsadi juda qisqa shaklda ifodalangan bo’lmog’i lozim; 
- darsning maqsadida o’quvchilar qanday bilimlarni egallashlari, qanday 
ko’nikmalar shakllantirilishi ifodalangan bo’lmog’i lozim; 
-darsda qanday bilim va ko’nikmalarni shakllantirilishi yoki ularni 
chuqurlashtirish ko’rsatilishi lozim. 
Darsning mazmunini aniqlash. 
Darsni mazmunini quyidagi bilim manbalar 
asosida aniqlash mumkin:
- darslik asosida. Darslikda xar bir mavzu uchun aloxida matn ajratilgan 
bo’ladi. Matn, rasmlar, chizmalar va jadvallar bilan jihozlangan bo’ladi. Matnni 
oldida o’tgan darsga doir yoki matnni mazmunini tushunishni yengillashtiradigan 
savollar beriladi. Matnni oxirida esa olingan bilimlarni va ko’nikmalarni 
mustaxkamlash uchun savol va topshiriqlar tizimi beriladi; 
- mazkur kur uchun nashr qilingan metodik qo’llanmalarda xar bir mavzu 
yoki bo’limni o’qitish metodikasi bo’yicha tavsiyalar berilgan. Demak darslik 
bilan birga metodik qo’llanma xam dars mazmunini ishlab chiqishda asosiy manba 
bo’lishi mumkin; 
- qo’shimcha adabiyotlar dars mavzusi mazmunini ishlab chiqishda muxim 
manba bo’lib xisoblanadi. Masalan, O’zbekiston iqtisodiy rayonlari
o’rganayotganda har bir viloyat bo’yicha chiqarilgan kitob va risolalardan 
foydalanish mumkin. Materiklar va okeanlar kursini o’rganayotganda har bir 
materik yoki okean tabiiy sharoitiga bag’ishlangan kitoblardan foydalanish 
mumkin; 
- kundalik matbuot. Radio va tilevideniya ma’lumotlaridan ham dars 
mazmunini ishlab chiqishda foydalanish mumkin; 
- dars yana qiziqarliroq o’tishini ta’minlash uchun sayyoxlar va olimlarning 
esdaliklari, turli xil xalqlarning urf-odatlari haqidagi ma’lumotlardan foydalanish 
ham katta natija beradi. 
Dastlab darsni ta’limiy va g’oyaviy mazmuni ishlab chiqiladi. Dars 
nixoyatda murakkablashib, materiallar ko’payib ketmasligi uchun o’quv mavzusi 
mazmuni ishlab chiqilayotganda asosiy, ikkinchi darajali va qo’shimcha 
materiallar ajratiladi. Ikkinchi darajali va qo’shimcha materiallar darsni asosiy 
mazmunini oydinlashtirish va chuqurlashtirish maqsadida ishlatiladi. Ayrim 
xollarda darsda ko’zlangan materiallarni o’rganib bo’lmaydi, bunday xollarda 
qolgan material uyga vazifa sifatida beriladi va uni o’quvchilar mustaqil 
o’rganishadi. 
Dars mazmuni ishlab chiqilagandan so’ng o’qituvchi uni bayon qilish 
rejasini ishlab chiqadi.