Исмаилов ж rtf

 
KIRISh 
Aholi yashaydigan hududlar, shahar va qishloqlarning ko’rkam bo’lishida 
manzarali daraxtlarning o’rni beqiyosdir. Ushbu xududlarni ko’kalamzorlashtirishda 
joyning tuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olgan holda mos keladigan daraxt va 
butalarni tanlash va ekish texnologiyalarini amaliy bilish zarur. Respublikamizda 
aholi turar joylarini, sanoat korxonalarini, sport inshootlari va o’quv maskanlari 
atrofini ko’kalamzorlashtirishda, ajoyib kompozisiyaga ega bo’lgan, ko’rkam bog’-
parklar va sayilgohlar barpo etishda manzarali daraxt va buta turlarini to’g’ri 
tanlash, ularni biologiyasini o’rganish, manzarali daraxtlarni xududlar bo’yicha 
tarqalishida va ularni ekish sxemalarini o’rganishda ushbu fanning ahamiyati 
kattadir. 
Sanoatining rivojlanishi atrof - muhitni ifloslantirishiga, havo va suv 
xavzalarini aerozol va gaz shaklidagi chiqindilarni zavod, fabrika issiqliqelektr 
stansiyalari, isitish tarmo qlari, avtomobillar ko’proq chi qaradilar, bu esa 
odamlarning sog’ligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, ayni qsa O’zbekistonning keskin 
kontinental iqlimida bu yaqqol ko’zga tashlanadi. Bu muammo xalqaro axamiyatga 
egadir. Yuneskoning bosh sessiyasida keng tadqiqotlar programmasi qabul qilingan: 
«Odam va biosfera» mavzusida. Bu tadqiqot ishlarida O’zbekiston xam faol 
qatnashayabdi. 
Hozirgi zamon shahri yoki aholi punkti - bu murakkab imoratlar bo’lib, ular 
xar hil vazifani bajaradilar, yo’llar, maydonlar ochiq joylar, suv havzalari va yashil 
daraxtzorlar. Xozirgi zamon shahar qurilish normalari bo’yicha aholi punktlarning 
50% maydonida yashil daraxtzor, butalar bilan qoplangan bo’lishi kerak. 
Yashil qurilish amaliyoti o’ziga shularni kamrab oladi: bog’lar, barpo etish, 
xar hil obyektlarni ko’kalamzorlashtirish sharoitga o’simlik turlarini tanlash, xar hil 
obyektlarda o’simliklarni joylashtirish va guruhlash va ularga parvarish berish. 
Aholi puntklarini ko’kalamzorlashtirish tarihiga nazar tashlasak, u quldorlik 
davrida paydo bo’lishga ishonch hosil qilamiz, u davrda bog’lar, diniy inshoatlar, 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

4
saroylar, xukmdorlar boglariga asosiy e’tibor berilar edi. qadimgi misrda bog’larni 
joylashtirish yuqori sifat bilan bajarilar edi. qadimgi Mesopotamiyada katta 
maydonli ov ko’riqxonlalari bo’lgan. Zinapoyalarda joylashgan bog’lar narvonlar 
bilan bog’langan. qadimgi Gresiyada daraxtlar simmetrik usulda joylashgan 
ibodatxonalarni o’rab turar edi, ayrim paytlarda esa shaxarning markazini xam. 
Bizning asrimizdan ilgarigi V asrda bog’lar - geronlar kollonnalar va xaykallar bilan 
bezatilgan va sport bilan shugullanadigan maydonlar ko’kalamzorlashtirilgan. 
Markaziy Osiyoda bog’ - saroy (park) san’ati ko’p asrlik tarixga ega. Bizning 
eramizdan ilgarigi VI - VII asrda Murgob, Zarafshon va Amudaryoning vodiylarida 
fors (Eron) imperiyasining boy viloyatlar - Margiyona, Sugdiyona, Baqtriya, 
Xorazmda umumiy yo’llar, Shimoliy- ~arb, Xindiston, va Eron. Qashgar va Janubiy 
Xitoy bilan aloqa bo’lgan. 
Samarqandning qadimgi ajoyib bog’lari, saroylari va dala xovlilari to’g’risida 
kadimgi arab geografi (XII asr) Ibn-Xaukama (L.S.Zalesskaya, 1949) «Samarqand - 
buyuk va ajoyib shahar, u So’gd daryoning janubida joylashgan, Shaharda ko’p 
uylar, saroylar, daraxtlar bilan uralmagan uylar oz. Shaharning tashqarisidagi 
saroylar, bog’lar, bizning davrimizgacha yetib kelmagan, ular xashamatligi bilan 
ajralib turgan va yirik machitlar, madrasalar Samarqandning diqqatga sazovor 
bo’lgan joylari ko’p bo’lgan. Yirik va chiroyli bog’lardan biri Ispaniya elchisi 
Klavika da Gonzales yozganidek Davlatobod deb nomlangan. Bu bog’ katta ochiq 
joydan iborat bo’lib u tuproqdan qurilgan tepalik bilan chegaralangan, ko’p sonli 
mevali daraxtlardan iborat bo’lgan. Bog’da bug’u, qirg’ovul (tustovuq) o’stirilgan 
(boqilgan). Bog’dan uzumzorli yo’l bo’lgan. Devorlar yoniga bir necha qator baland 
bo’yli daraxtlar ekilgan. Mevali bog’da oltita xovuz va ariqlar tarmog’i bo’lgan. 
Yo’llar bog’lardan yuqoriroq joylarda joylashgan bo’lib, ularning atrofida sersoya 
bo’lgan daraxtlar ekilgan. 
Daraxtoboddagi bog’ chet eldan kelganlarni o’zining chiroyi bilan xayratda 
qoldirar edi. Arxeologlarning aniqlashicha bu bog’ shahardan uzoq bo’lmagan. 
Misr-Shaar xarobalari oldida joylashgan. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

5
Qadimgi Samarqandda yuqorida yozilganidan tashqari boshqa bog’lar xam 
bo’lgan Shaxannumo (Samarqanddan janubiy-sharqda 27 km narida), Dilkusho, 
Shamollar bog’i, Ko’ngilni xursand qiluvchi, Chinorli bog’. 
XV asrning oxiri, XVI asrning boshida Samarqandda va Xirotda bog’larni 
barpo etishning bosh qacha usuli qo’llanilgan. Ekilgan o’simliklarning turi bayroq 
bo’lgan. Samarqanddagi Darvish - Muhammad Taraxonda ajoyib qayragochlar, 
biota, kumushsimon teraklar ekilgan edi. Bog’ -Jaxon-Arada Xirotda Sara (kiparis), 
chinor, uzum va mevali daraxtlar o’sgan.