O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi samarqand davlat chet tillari instituti

«Tog’lardagi qip-qizil lola Bo’lib guyo yoqut piyola. Buloqlardan uzatadi 

suv 

El ko’zidan qochadi uyqu» (H.Olimjon). 

Bunda o’xshatilgan narsa  –  lola,  o’xshatiladigan  narsa  – piyola,  o’xshatish 

asosi 

– 

yoqut,  o’xshatish  vositasi  –  guyo.  O’xshatishda  chog’ishtiriladigan 

narsa ham asosan uning to’g’ri ma’nosida qoladi. 

O’xshatish.  O’xshatishning  tasviriy  vosita  sifatida  badiiy  adabiyotda 

o’ynaydigan  roli,  uning  lingvistik  tabiati  tilshunoslik  fanida  ancha  durust 

o’rganilgan. 

Qardosh  xalqlar  tilshunosligida  bo’lgani  kabi  o’zbek  tilshunosligida  ham 

---

 

 

8 

o’xshatish  o’zining  nazariy  bahosini  olgan.  Hatto  boshqa  tasviriy  vositalarga 

nisbatan u ancha mukammal va atroflicha tekshirilgan. 

O’xshatish  to’g’risidagi  nazariyaga  oid  materiallar  bilan  tanishib  chiqish 

davomida  u  haqida  aytilgan  turli-tuman  xulosalarga  duch  kelindi.  Ammo  ularni 

qiyosiy  o’rganish  ishimiz  doirasiga  kirmagani  sababli,  asosan,  bu  masala  bilan 

batafsil shug’ullangan V.V. Obrazstova, D. U. Ashurova, M. Mukarramov 

va R. Qo’ng’urov larning fikrlariga tayangan holda mulohaza yuritishga va 

shu asosda Zulfiya asarlari tilidagi o’xshatishlarni tahlil qilishga harakat qilamiz. 

Obrazlilikni yuzaga keltiruvchi vosita sifatida o’xshatish umumxalq tilida, 

badiiy adabiyotda qadimdan mavjuddir. 

Tabiat  va  jamiyatdagi  biron  predmet  yoki  hodisa  suhbatdoshga 

tushuntirilayotganda,  agar  u  narsa  so’zlovchiga  ma’lum  bo’lib,  tinglovchiga 

ma’lum  bo’lmasa,  so’zlovchi  uni  o’zi  hikoya  qilayotgan  narsa  va  hodisaga 

o’xshash tinglovchi uchun ham yaxshi tanish bo’lgan boshqa bir narsa va hodisa 

bilan  qiyoslab  tushuntiradi.  Demak,  o’xshatish  narsa  va  hodisalarga  ular 

o’rtasidagi  yaqinlikdan  kelib  chiqib  qilinayotgan  sub’ektiv  qiyoslashdir.  Ammo 

shuni  aytish  kerakki,  bu  qiyoslashning  ob’ektiv  asosida  o’sha  narsa  va  hodisalar 

o’rtasidagi mantiqiy muvofiqlik bo’lishi kerak.

2

 

So’zlashuv  jarayonida  o’xshatish  hikoya  qilayotgan  narsa  va    hodisaning 

kengroq ko’lamdagi obrazini chizishga xizmat qiladi. Badiiy adabiyotda esa uning 

vazifasi  ancha  mas’uliyatliroq.  U  badiiy  adabiyotda  obraz  yaratishga 

ko’maklashish  bilan  birga,  obrazlilikni  yuzaga  keltiruvchi,  ijodkor  maqsadini, 

niyatini  to’laroq  ifodalovchi  vosita  sifatida,  emostionallikni  yuzaga  keltiruvchi 

badiiy usul sifatida xizmat qiladi.