28- мавзу. Жон Мейнард Кейнс таълимоти: кейнсчилик ва

4. 
Кейнс ғояларининг ҳозирги даврдаги аҳамияти 
Шуни аниқ қилиб айтиш керакки, Кейнс таълимоти инқирозлар, 
урушлар ва урушдан кейинги даврлар учун самарали бўлди, чунки 
фавқулодда ҳолатлар даврида давлатнинг роли кучли бўлиши керак. 
Амалда эса, айниқса 2-жаҳон урушидан сўнг Ғарб мамлакатларини 
социалистик ориентацияси кучайди (давлат мулки ошиб борди), 
давлат бюджети қарзлари кўпайиб, ишсизлик ҳам ўсган, инфляция 
кучли. Бу ижтимоий ишларни кўпайтиришга қаратилган тадбирлар 
оқибатидир деб тан олинмоқда. Ишсизликнинг иш ҳақини пасайтириш 
йўли билан ҳал этиш тарафдорлари ҳам мавжуд, аммо пул массасини 
кўпайтириш (инфляцияга олиб келади), яъни эмиссия йўли кўпчиликка 
осон кўринади. Бу концепция маълум давр мобайнида инфляция 
бўлмаган ҳолда минимал ишсизлик даражасини исботлашга имкон 
беради. 
70-
йиллардан бошлаб Кейнс таълимотига нисбатан давлатнинг 
иқтисодиётга аралашуви бўйича неолиберализм ғоялари асосий бўлиб 
қолди, чунки бу даврда жаҳонинг кўпгина мамлакатларида инқироз 
ҳолатлари доим воқеага айланиб қолди. Инфляция, давлат 
бюджетининг камомади, ишсизлик тоборо кучайди. Неолибераллар 
кейнсчиларни танқид қилар эканлар, иқтисодиётда давлат секторининг 
ошуви, эркин рақобатнинг камайиши, иқтисодиётнинг муҳим 
тармоқларига 
инвестициялар 
камайганлиги 
улар 
ғояларининг 
саёзлигидан далолат беради, деб ҳисоблайдилар.
70-80-
йиллар 
неолиберал 
ғоялар 
иқтисодиётда 
тобора 
устунлигини эгаллай бошлади. Кўп давлатларда иқтисодиётни 
денационализация қилиш кучайди (нодавлат шаклларига ўтилди). 
Бунинг оқибатида Буюк Британия (Тетчеризм), Франция, Япония, Чили 
(
Пиночет), Испания ва бошқа мамлакатларда давлатнинг иқтисодиётга 
аралашуви минималлаштирилди ва иқтисодий аҳвол яхшиланди.
ҚИСҚАЧА ХУЛОСАЛАР 
1929-1933 
йиллардаги жаҳон иқтисодий инқирози аввалги «соф 
таълимот» назариётчиларининг фикрига қўшимча киришни талаб этди. 
Иқтисодий таълимотлар тарихида Кейнс инқилоби деб ном олган 
ўзгариш рўй берди. Агар авваллари бозор иқтисодиёти барча 
муаммоларни автоматик равишда ҳал қилади деган ғоя устун бўлса, 

---

Кейнс уларга бошқача қараб, давлатнинг иқтисодиётга аралашувини 
зарур деб ҳисоблади. Бандлик, фоиз, миллий даромад, инвестициялар 
ўртасидаги 
муносабатлар 
ўрганилиб, 
«аралаш 
иқтисодиёт», 
мультипликатор тушунчалари киритилди. Кейнсчи ва неокейнсчилар 
давлатнинг 
иқтисодиётга 
аралашувини 
қўллаб, 
«акселератор 
коэффициенти»ни 
қўлладилар, 
унга 
кўра 
даромадларнинг 
инвестицияларга таъсирини кўриш мумкин. Кейнсчиликнинг айрим 
шаклларида индикатив режалаштириш ҳам қўллаб-қувватланади. 
Ишсизлик ва инфляцияни бандлик йўли билан ҳал этиш мумкин деган 
ғоя устун.