Moliya va raqamli axborot texnologiyalari

 
Elektron hukumat – mamlakat iqtisodiyotini modernizatsiyalashning asosiy 
faktori. 
Ilm-fan, texnika, ishlab chiqarish va texnologiyaning jadal rivojlanishi jamiyat
hayotining barcha sohalarida taraqqiyotining yangi istiqbollarini ochib berdi.
Insoniyatning davlat va jamiyat qurilishiga doir asriy tajribalari ijtimoiy
munosabatlarni yangicha yondashuvlar asosida tartibga solish borasidagi ilg‘or
yondashuvlarning qaror toptirilishiga olib keldi. Mazkur yondashuvlarning
mohiyati so‘nggi yillarda umumiy tarzda “modernizatsiyalash” tushunchasi
yordamida ifodalanib kelinmoqda. Xo‘sh, “modernizatsiya” tushunchasi lug‘aviy 
jihatdan qanday ma’noni anglatadi? Ushbu tushuncha negizida qanday holat 
tavsiflanadi? 
 
Modernizatsiya
(ingl. “modern” – zamonaviy, ilg‘or, yangilangan) – 
ob’ektning yangi talablar va me’yorlar, texnik ko‘rsatmalar, sifat 
ko‘rsatkichlariga mos ravishda yangilanishi sanaladi. 
Odatda modernizatsiya jarayonida mashinalar, dastgohlar, ishlab chiqarish 
qurollari hamda texnologik jarayonlar yangilanadi. 
 
Ijtimoiy modernizatsiya
- jamiyatning ijtimoiy tizimdan ochiq fuqarolik 
jamiyatiga aylanishini anglatadi. Ushbu turdagi modernizatsiya negizida
jamiyatning ijtimoiy qatlamlarida umumiy yoki xususiy xarakterdagi
yangilanishlar sodir bo‘ladi. Jumladan, ta’lim sohadagi yangilanishlar ham shular 
jumlasidandir. 
Joriy asrning boshlang‘ich yillaridan boshlab olimlar va siyosatchilar davlat va 
jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar xarakterini 
modernizatsiyalashga
katta 
umid bag‘ishladilar. 
Modernizatsiya iborasiga berilayotgan ta’riflar xilma xil. 
 
Ularning asl ma’nosi elektron hukumatga
– 
shaxsiy ehtiyojlar, aholi va tijorat 
uchun davlat organlari faoliyatida axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy 
etish orqali davlat boshqaruvining yangi imkoniyatlarini yaratishni anglatadi. 
Elektron hukumatning ikki tomoni mavjud: birinchisi – hukumat va jamiyat 
o‘rtasidagi munosabatlar va ikkinchisi – ichki turli darajadagi davlat tashkilotlari 
(markaziy, hududiy, mahalliy) va turli sohalardagi (ijrochilik, qonunchilik, sud-
huquqi) o‘rtasidagi munosabatlardir. 
Elektron hukumat – shakllangan davlat xizmatlari turlari haqidagi ma’lumot va 
xizmatlarni aholiga, tijoratga va davlat organlari shaxobchalariga, tashkilot 
rahbarlariga etkazadi, axborot texnologiyalaridan yuqori darajada foydalanib 
buyurtmachi va davlat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar masofasini mumkin qadar 
qisqartiradi. 
Elektron hukumat – davlat boshqaruvida elektron xujjat aylanishi tizimi 
hisoblanib, 
mamlakat 
miqyosida 
barcha 
boshqaruv 
jarayonlarini 
avtomatlashtirishga asoslangan va davlat boshqaruvi samaradorligini oshirish 
maqsadida har jamiyat a’zosi uchun ijtimoiy kommunikatsiya kechikishlarini 
qisqartirishga qaratilgan. Elektron hukumatni yaratilishi jamiyat boshqaruvining 

---

103 
umumdavlat tarmoqlangan xujjatlarni boshqarish va qayta ishlash jarayonlariga 
bog‘liq bir qator masalalar to‘plamini echishga qaratilgan tizimni shakllantirishni 
taqozo etadi. Elektron hukumat amaldagi hukumatga biron bir qo‘shimcha bo‘lmay, 
balki axborot kommunikatsiya texnologiyalari yordamida davlat xizmatlari 
samaradorligini oshirishdan iborat. 
Kelgusida elektron hukumat “yagona oyna” sifatida bugungi kunga nisbatan 
yanada dolzarb bo‘lishi muqarrar. Bu jarayon ijtimoiy tarmoqlarning jadal 
rivojlanishi bilan bevosita bog‘liq. Bunday texnologiyalar ijtimoiy-siyosiy 
kommunikatsiya imkoniyatlari darajasini yanada oshirib, hukumat, tijorat va 
fuqarolar o‘rtasidagi o‘zaro integratsiyaning yangi shakllarini yaratishga olib keladi. 
YAngi texnologiyalarni joriy etilishi hukumatdan vaqt kategoriyalariga nisbatan 
juda e’tiborli bo‘lishni taqozo etadi. Boshqa sohalarga nisbatan yuqori e’tiborda 
bo‘lgan davlat, texnologiya evolyusion rivojlanishda va mavjud qurilmalar esa tez 
eskirmoqda va zamon talabiga javob bera olmaydi. Kelajakni ko‘zlab ma’muriy 
organlar tomonidan qabul qilingan qarorlar texnologiyaning rivojlanishi bilan tezda 
o‘zgarmoqda. Elektron hukumatni joriy etishda yo‘l qo‘yilgan xatoliklar moliyaviy 
jihatdan qimmatga tushadi va ayniqsa fuqarolar va tijorat sohasi xodimlarining 
ishonchini yo‘qotishdan ehtiyotkor bo‘lishni talab etadi. Mamlakatning elektron 
hukumatga o‘tishi hukumatning yangi sharoitga moslashish qobiliyati qay darajada 
shakllanganligini namoyish etish imkonini beradi. Raqobatli, jahonda yuz 
berayotgan izchil o‘zgarishlar davrida elektron hukumatni joriy etish borasida olib 
borilayotgan islohatlardagi kechikish mamlakat iqtisodiy rivojlanishida qimmatga 
tushadi. 
Elektron xizmatni keng joriy etilishi uchun uni qog‘ozdagi jarayonlar kabi tan 
olinishi va quvvatlanishi lozim. SHuningdek, on-layn rejimida xizmat ko‘rsatishni 
muvaffaqiyatli rivojlanishi axborotlarning daxlsizligi va xavfsizligini ta’minlashga 
bevosita bog‘liq. 
Elektron texnologiyaning shakllanishi hukumat faoliyatida boshqaruv 
xarakterini o‘zgarishini taqozo etadi. Axborot jamiyatida amaldagidan farqli 
hukumat boshqaruv organlari vakolatlaridan kelib chiqqan holda yangi tuzilma va 
boshqaruv tamoyillariga o‘tiladi. Odatdagi hukumat bilan yangi elektron hukumat 
boshqaruv mezonlari orasidagi farqlarni keltirib o‘tamiz. 
Amaldagi qaror qabul qilish jarayonlari nazoratda va buyruqni bajarishga 
asoslangan bo‘lsa, yangi usulda asosiy parametr sifatida rozilik va kelishuv 
ishlatiladi. 
Amaldagi boshqaruvda asosiy e’tibor huquq va vaqtga qaratilgan bo‘lsa, 
zamonaviyda – majburlanmagan meyorlarga, jamoaning taklif va tavsiyalariga, 
kelishuvlarga asoslangan. 
Amaldagi davlat hukumat, byurokratiya va parlament, tarmoqli jamiyatda yangi 
boshqaruv ommaviy davlat shaklini: komissiya, forum, demokratik tashkiliy 
guruhlarni o‘z ichiga oladi. Avval axborot boshqaruv uchun markazlashgan va 
maxfiy bo‘lsa, endi axborot tarqalgan, ochiq tarmoqli bo‘lib, tarmoqli forum, ta’lim 
va boshqalarni o‘z ichiga oladi, axborot jarayonlari esa interfeys va protokollar bilan 
bog‘langan.
Odatda