Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

1:й С. М у т а л л и б о в. .Морфо.ютя ва лексика тарнхндаи қнс-
кача вчерк., 200-бег.
82
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

г>ки, 
үш, т. б. сөзлердеи ибарат. Пунлай сөзлерднц 
жекке ямаса бпрнешеўи катар келиўи нәтийжесннде 
синоннмлнк катар
1
ар дөрейдп. 
Усындап спнонимлпк 
катар ишпнде бир сөз баскаларына карағанда мәнилпк 
жак ган айырылып турады. Вуидай сөз 
доминанта
ямаса 
тирек сөз
делинеди.
Г эр —косип; Шеп йемес ата гэрин қуўсақ;
Д э с т - ц о л : Найза алған дэстине.
Батырды кнрди Ж уры нт аз.
/„Кырк кыз“, 54-55-бет/.
Д а ў а —ем шара\
Д эўм ет —дөҳмет
, 
ж ала.
А д а ла ў— таўысыў.
Келтирнлгеи мысаллардын бпрннши тоиары дна- 
лекттеги синонпм сөзлер, соцгылары олардыц әдебий 
тплдеги синонимлик жуплары. Мысалы, 
Н а л у ў
—жал- 
барьшыў, сораныў:
Батыр туўған Алтынай.,
А лла га етти налышты
/„Қырқ қыз“. 186-бет/.
Бабына келт и р и ў—ист
бәржай етпў, сөйлесиў:
Умытқаныц жоқ оны да,
Бабына исти келтирдиц
/„Қырқ“ кыз", 255-бет/.
Диалект лексикасындагы синоним сөзлердип бнр 
топары сынға, сапалық белгплерге байланыслы сөзлер- 
ден ибарат. Оларга мыиадай сөзлердп 
жатқарыўға 
болады;
Сықбар
—пейли тар.
Пашша—
сүйкимли, қәдпрли, баўырман:
Рахмет , пашша қыз, шие берермиз чай болса.
Мэккэм —
катты: 
Рульге мэккэм жабысыппан эй-
тэўүр.
Д и ц ки лд эк—
былкылдақ, жумсак, бос: 
Тацкиниц
барған жери былай лицкилдэк болады екэн
/Акк/.
Ж чт т п —
билгиш: 
Сондой житти тэуии болган
/Акк/.
Гэним эт
-----ғәнибет, тәснрли, аргық, жүдә жаксы:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Бираз қаррылпрдан бизиқ мына қаррығо 
гэнимэт
бил'эди
/Ҳәм/.
Сни
01
шмлс|) коптексгте өз ориында дурыс колла- 
ныў пәтнйжссипдс сөйлеўппшиц айтайын дегеи ой- 
пикмрии коркем ҳәм мәнили егии, онда экспрессмв- 
лик тосирлнликти пайда етиўге жәрдем етеди. Сон- 
лыктпн олар көркем шығармаларда 
жийп колла- 
пылады.
Кубла диалект лексикасында алмасык, рәўиш ҳәм 
комскши сөзлерден дөреген синонимлер елеўли орын- 
ды нйелейди.
Мысалы: 
Барж үгү—барлығы, ҳэммеси, гүллэни:
Баржүгү усу жергэ ж эмлесип ўотурады.
Ш алдыр—узақ, шалғай: Ўөзэм бир шалдыр жер.
Ҳэбзамат —тез, жылдам.:
Ҳэбзаматтық ишинде,
Ҳэммеси таяр болады.
„Қырқ қыз,“ 272-бет/.
Шарта —
шаққан, тез.
Кайнақай—
ариаўлы, нағыз. 
Егер ўақтықыз болса,
еринбей барып, өзин қайнақай көриқ
к,°.
Көмекши 
сөзлерден пайда болған синонимлер: 
7'а—тап, анық:
Ақ саўытты кийемиз.
Та қалғанша. қасық қан
/„Кырқ кыз.“, 774-бет/.
А л есэ
/есе — ал онда: Ал есе жолыцыз болсын. 
А. Бекимбетов. т. б. Жайиа, шамшырақ, очерк. „Әмиў- 
дәрья“, Иөкис, 1964, № 2,62-бет/.
Кубла диалект лексикасындагы илпомалық, фразео- 
логиялық сөз дизбеклеринин синонимлердп жасаўда 
орпы гиреўлн. 
Й.
Б. Виноградов олардан синонимлср- 
диц жасалыўы туўралы мыпадай дсген сди: „Фразеоло- 
гнческие группы илм 
фразеологпческие сочстания 
ночги лишены омонимов. Они входят лигпь в синони-
' :л