Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы


Матерпалы по районированшо Катлхстака, т. II, Обшая члсгь



Download 8,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/171
Sana06.07.2022
Hajmi8,39 Mb.
#744068
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   171
Bog'liq
Qaraqalpaq tili qubla dialektinin leksikasi - O.Dospanov (1977)

Матерпалы по районированшо Катлхстака, т. II, Обшая члсгь.
Опнслнис окртгок и хара ктернстнка райоиок. Кызыл—Орда, млй.
ию|Т|., Ш?8, |(М-6ет.
41 Нсесоюзная 
перепись населения 1969 г. Каракллпакстлп
АСС1’ Мнннетрлер Совети қасындагы Статистнкалык басклрма-
ныц маслыўмлты бойынша алынды (Маглыўмат аталган Статистп-
калык Ьаскарманыи архикинле).
24
www.ziyouz.com kutubxonasi


Төрткүл, Бнруннй,'Әмнўдәрья районларында кара- 
калпак, кязак, өзбек, түркмен т. б. халыклар ўәкил- 
лери жасайды. Олардыц күнделикли турмыста бир бири 
менеп катнасы дослык. иззетлик. бир биреўге ҳүрмет- 
лилик жагдайында. Усы жерлердеги өзбек, казак, 
түркмен ўәкиллерине салыстырғанда азшылык масса-ка- 
ракалпаклар. Сонлыктан да карақалпақ тилиниц кубла 
диалектиниц лекснкасында езбек, қазак, түркмен тил- 
лери менен қатнас нәтийжесипде пайда болған факг- 
лердиц ушырасыўы нызамлы кубылыс.
25
www.ziyouz.com kutubxonasi


К.УБЛА ДИАЛЕКТТИЦ ЛЕКСИКА -
СЕМАНТИКАЛЫҚ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ
(кубла диалекттин лексикасынаа каракалпак тилине 
тэн түпкиликли сөзлер менен кагар гуўыскан тиллер- 
ден өндиристиц ҳәр қыйлы бәлимине байланыслы 
сөзлер, сондай-ақ архаизм, неологизм, синоним, анто- 
ним, омоннм т. б. қубылыслар, әдебий тил менен ди- 
алекгтиц екеўине де ортақ сөзлердиц мысалын көплеп 
ушыратыў мүмкин. Кубла диалектге түрлише мәниге, 
отгенокка ийе ушырма сөзлер, идиомалык ҳәм фразе- 
ологиялық дизбеклер көплеп қолланылады. Олар ха- 
лық тилиннц байлығы, терец мазмунлылығы, әксирес- 
спвлнги ҳәм кец мүмкиншиликлерге ийе екенлигинен 
дерек береди.^
Кубла диалект өзинин лексика-семантикалык клас- 
снфикациясы бойынша сан әлўан. Биз оны шәртли 
түрде бир неше майда бөлекшелерге бөлип карасты- 
рамыз. Классификация, тийкарынан диалект лексика- 
сыидагы аўыл хожалығы, жер ислеў нслери, палыз 
егнплери, мал шарўашылығы, суў хожалығы, үй ҳәм 
дүз ҳайўанлары, өсимликлер дүньясы, үй хожалығы бу- 
Яымлары, гуўысканлык терминлери, қурылыска, усга- 
ШЫЛ1.1Қ, 
жол-қагнас ислери, тоионимикалық агамалар, 
ўақыг бөлеклери, заглардыц сапасы, саўда ислери, 
санлар, ҳәр қыйлы лексика-семантикалык группалар, 
баска тнллерден аўысқан сөзлерге байланыслы жүрги- 
зилип отыр.

/ /
П А П
26
www.ziyouz.com kutubxonasi


1. АТЛМЛЛАР.
а) Аўыл хожалыгына байланыслы сөзлер (нахта- 
шылық, дийханшылық, иалыз епшлери, жемис, жипек- 
шилнк, аўыл хожалық әсбаплары ҳәм т. б. бойынша) 
Ағаш-жаба—
қырманда қолланылагуғын ушлары бар 
жаба (Досб ). Бул сөз қазақша 
айир
(КТТС, 1,24,)4'; 
өзб. 
паншаха, айри
(РУзС, 77)и ; түркм. 
яба, нар-
шак
(РТмС,68)44 ҳәм М. Кашғариндиц сөзлнгннде Уа&а40 
туринде берилген. 
<
Азғы н—
жазғы қаўын, ец жаксы сорт ден есаплан- 
ган бнйшек қаўынныц өзгеше тү^и, реци сарғыш, бир- 
ли-жарым торы бар. Өзбек тили Хорезм говорларын- 
да да бул сөз 
азғын
деп айтылады40.
Ақай ж үўэри—
жүўериниц түри. Бойы қыска, том- 
пак баслы болады. Бәҳәрде егилип, төрт ай дегенде 
писеди 
(Ҳэм).*~
А лм а қамба Ц 'ала қам м а—к
аўыниыц тури, жүдә 
(магызлы, жүзли, түри сарғыш қара, туқымы гүрбек- 
тин тукымындай, бәҳәрде егеди, гүзекте ниседи. Лў- 
ырлығы орташа 10 кг. ға жетеди (Досб.). Қыста сақ- 
лаўға да болады. Кубла диалекттиц гейпара жерле- 
ринде бул қаўынды 
Қамма
деп атап, оны ири үлкен 
болады, түри ала ҳәм қара, ец ириси 20 кг. га дейнн ба- 
рады, жүзи бир карыс, пэллеси калын (Мәйем.) деп 
түсиндиреди. Өзбек тили Хорезм говорларында „
а л а

ха м м а
* деп айгылады1'*.
Арнапы йийдэ—
жийдениц түри. Жапырагы кпшке- 
не, формасы домалақ, жнгилдик жийдеден улкеиирек, 
мазалы.

Download 8,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   171




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish