Матерпалы по районированшо Катлхстака, т. II, Обшая члсгь.
Опнслнис окртгок и хара ктернстнка райоиок. Кызыл—Орда, млй.
ию|Т|., Ш?8, |(М-6ет.
41 Нсесоюзная
перепись населения 1969 г. Каракллпакстлп
АСС1’ Мнннетрлер Совети қасындагы Статистнкалык басклрма-
ныц маслыўмлты бойынша алынды (Маглыўмат аталган Статистп-
калык Ьаскарманыи архикинле).
24
www.ziyouz.com kutubxonasi
Төрткүл, Бнруннй,'Әмнўдәрья районларында кара-
калпак, кязак, өзбек, түркмен т. б. халыклар ўәкил-
лери жасайды. Олардыц күнделикли турмыста бир бири
менеп катнасы дослык. иззетлик. бир биреўге ҳүрмет-
лилик жагдайында. Усы жерлердеги өзбек, казак,
түркмен ўәкиллерине салыстырғанда азшылык масса-ка-
ракалпаклар. Сонлыктан да карақалпақ тилиниц кубла
диалектиниц лекснкасында езбек, қазак, түркмен тил-
лери менен қатнас нәтийжесипде пайда болған факг-
лердиц ушырасыўы нызамлы кубылыс.
25
www.ziyouz.com kutubxonasi
К.УБЛА ДИАЛЕКТТИЦ ЛЕКСИКА -
СЕМАНТИКАЛЫҚ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ
(кубла диалекттин лексикасынаа каракалпак тилине
тэн түпкиликли сөзлер менен кагар гуўыскан тиллер-
ден өндиристиц ҳәр қыйлы бәлимине байланыслы
сөзлер, сондай-ақ архаизм, неологизм, синоним, анто-
ним, омоннм т. б. қубылыслар, әдебий тил менен ди-
алекгтиц екеўине де ортақ сөзлердиц мысалын көплеп
ушыратыў мүмкин. Кубла диалектге түрлише мәниге,
отгенокка ийе ушырма сөзлер, идиомалык ҳәм фразе-
ологиялық дизбеклер көплеп қолланылады. Олар ха-
лық тилиннц байлығы, терец мазмунлылығы, әксирес-
спвлнги ҳәм кец мүмкиншиликлерге ийе екенлигинен
дерек береди.^
Кубла диалект өзинин лексика-семантикалык клас-
снфикациясы бойынша сан әлўан. Биз оны шәртли
түрде бир неше майда бөлекшелерге бөлип карасты-
рамыз. Классификация, тийкарынан диалект лексика-
сыидагы аўыл хожалығы, жер ислеў нслери, палыз
егнплери, мал шарўашылығы, суў хожалығы, үй ҳәм
дүз ҳайўанлары, өсимликлер дүньясы, үй хожалығы бу-
Яымлары, гуўысканлык терминлери, қурылыска, усга-
ШЫЛ1.1Қ,
жол-қагнас ислери, тоионимикалық агамалар,
ўақыг бөлеклери, заглардыц сапасы, саўда ислери,
санлар, ҳәр қыйлы лексика-семантикалык группалар,
баска тнллерден аўысқан сөзлерге байланыслы жүрги-
зилип отыр.
.
/ /
П А П
26
www.ziyouz.com kutubxonasi
1. АТЛМЛЛАР.
а) Аўыл хожалыгына байланыслы сөзлер (нахта-
шылық, дийханшылық, иалыз епшлери, жемис, жипек-
шилнк, аўыл хожалық әсбаплары ҳәм т. б. бойынша)
Ағаш-жаба—
қырманда қолланылагуғын ушлары бар
жаба (Досб ). Бул сөз қазақша
айир
(КТТС, 1,24,)4';
өзб.
паншаха, айри
(РУзС, 77)и ; түркм.
яба, нар-
шак
(РТмС,68)44 ҳәм М. Кашғариндиц сөзлнгннде Уа&а40
туринде берилген.
<
Азғы н—
жазғы қаўын, ец жаксы сорт ден есаплан-
ган бнйшек қаўынныц өзгеше тү^и, реци сарғыш, бир-
ли-жарым торы бар. Өзбек тили Хорезм говорларын-
да да бул сөз
азғын
деп айтылады40.
Ақай ж үўэри—
жүўериниц түри. Бойы қыска, том-
пак баслы болады. Бәҳәрде егилип, төрт ай дегенде
писеди
(Ҳэм).*~
А лм а қамба Ц 'ала қам м а—к
аўыниыц тури, жүдә
(магызлы, жүзли, түри сарғыш қара, туқымы гүрбек-
тин тукымындай, бәҳәрде егеди, гүзекте ниседи. Лў-
ырлығы орташа 10 кг. ға жетеди (Досб.). Қыста сақ-
лаўға да болады. Кубла диалекттиц гейпара жерле-
ринде бул қаўынды
Қамма
деп атап, оны ири үлкен
болады, түри ала ҳәм қара, ец ириси 20 кг. га дейнн ба-
рады, жүзи бир карыс, пэллеси калын (Мәйем.) деп
түсиндиреди. Өзбек тили Хорезм говорларында „
а л а
-
ха м м а
* деп айгылады1'*.
Арнапы йийдэ—
жийдениц түри. Жапырагы кпшке-
не, формасы домалақ, жнгилдик жийдеден улкеиирек,
мазалы.
Do'stlaringiz bilan baham: |