Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы

Матерпалы по районированшо Катлхстака, т. II, Обшая члсгь.
Опнслнис окртгок и хара ктернстнка райоиок. Кызыл—Орда, млй.
ию|Т|., Ш?8, |(М-6ет.
41 Нсесоюзная 
перепись населения 1969 г. Каракллпакстлп
АСС1’ Мнннетрлер Совети қасындагы Статистнкалык басклрма-
ныц маслыўмлты бойынша алынды (Маглыўмат аталган Статистп-
калык Ьаскарманыи архикинле).
24
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Төрткүл, Бнруннй,'Әмнўдәрья районларында кара- 
калпак, кязак, өзбек, түркмен т. б. халыклар ўәкил- 
лери жасайды. Олардыц күнделикли турмыста бир бири 
менеп катнасы дослык. иззетлик. бир биреўге ҳүрмет- 
лилик жагдайында. Усы жерлердеги өзбек, казак, 
түркмен ўәкиллерине салыстырғанда азшылык масса-ка- 
ракалпаклар. Сонлыктан да карақалпақ тилиниц кубла 
диалектиниц лекснкасында езбек, қазак, түркмен тил- 
лери менен қатнас нәтийжесипде пайда болған факг- 
лердиц ушырасыўы нызамлы кубылыс.
25
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

К.УБЛА ДИАЛЕКТТИЦ ЛЕКСИКА -
СЕМАНТИКАЛЫҚ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ
(кубла диалекттин лексикасынаа каракалпак тилине 
тэн түпкиликли сөзлер менен кагар гуўыскан тиллер- 
ден өндиристиц ҳәр қыйлы бәлимине байланыслы 
сөзлер, сондай-ақ архаизм, неологизм, синоним, анто- 
ним, омоннм т. б. қубылыслар, әдебий тил менен ди- 
алекгтиц екеўине де ортақ сөзлердиц мысалын көплеп 
ушыратыў мүмкин. Кубла диалектге түрлише мәниге, 
отгенокка ийе ушырма сөзлер, идиомалык ҳәм фразе- 
ологиялық дизбеклер көплеп қолланылады. Олар ха- 
лық тилиннц байлығы, терец мазмунлылығы, әксирес- 
спвлнги ҳәм кец мүмкиншиликлерге ийе екенлигинен 
дерек береди.^
Кубла диалект өзинин лексика-семантикалык клас- 
снфикациясы бойынша сан әлўан. Биз оны шәртли 
түрде бир неше майда бөлекшелерге бөлип карасты- 
рамыз. Классификация, тийкарынан диалект лексика- 
сыидагы аўыл хожалығы, жер ислеў нслери, палыз 
егнплери, мал шарўашылығы, суў хожалығы, үй ҳәм 
дүз ҳайўанлары, өсимликлер дүньясы, үй хожалығы бу- 
Яымлары, гуўысканлык терминлери, қурылыска, усга- 
ШЫЛ1.1Қ, 
жол-қагнас ислери, тоионимикалық агамалар, 
ўақыг бөлеклери, заглардыц сапасы, саўда ислери, 
санлар, ҳәр қыйлы лексика-семантикалык группалар, 
баска тнллерден аўысқан сөзлерге байланыслы жүрги- 
зилип отыр.
. 
/ /
П А П
26
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1. АТЛМЛЛАР.
а) Аўыл хожалыгына байланыслы сөзлер (нахта- 
шылық, дийханшылық, иалыз епшлери, жемис, жипек- 
шилнк, аўыл хожалық әсбаплары ҳәм т. б. бойынша) 
Ағаш-жаба—
қырманда қолланылагуғын ушлары бар 
жаба (Досб ). Бул сөз қазақша 
айир
(КТТС, 1,24,)4'; 
өзб. 
паншаха, айри
(РУзС, 77)и ; түркм. 
яба, нар-
шак
(РТмС,68)44 ҳәм М. Кашғариндиц сөзлнгннде Уа&а40 
туринде берилген. 
<
Азғы н—
жазғы қаўын, ец жаксы сорт ден есаплан- 
ган бнйшек қаўынныц өзгеше тү^и, реци сарғыш, бир- 
ли-жарым торы бар. Өзбек тили Хорезм говорларын- 
да да бул сөз 
азғын
деп айтылады40.
Ақай ж үўэри—
жүўериниц түри. Бойы қыска, том- 
пак баслы болады. Бәҳәрде егилип, төрт ай дегенде 
писеди 
(Ҳэм).*~
А лм а қамба Ц 'ала қам м а—к
аўыниыц тури, жүдә 
(магызлы, жүзли, түри сарғыш қара, туқымы гүрбек- 
тин тукымындай, бәҳәрде егеди, гүзекте ниседи. Лў- 
ырлығы орташа 10 кг. ға жетеди (Досб.). Қыста сақ- 
лаўға да болады. Кубла диалекттиц гейпара жерле- 
ринде бул қаўынды 
Қамма
деп атап, оны ири үлкен 
болады, түри ала ҳәм қара, ец ириси 20 кг. га дейнн ба- 
рады, жүзи бир карыс, пэллеси калын (Мәйем.) деп 
түсиндиреди. Өзбек тили Хорезм говорларында „
а л а
- 
ха м м а
* деп айгылады1'*.
Арнапы йийдэ—
жийдениц түри. Жапырагы кпшке- 
не, формасы домалақ, жнгилдик жийдеден улкеиирек, 
мазалы.