T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 374 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Q = Q
1
– Q
2
bu yerda Q
1
– tizimning olgan issiqlik miqdori, Q
2
– tashqariga uzatgan issiqlik miqdori. 
Shu sababli, aylanma jarayon uchun foydali ish koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi:
,
Termodinamik jarayon agarda, avval to‘g‘ri siklda va keyin teskari siklda sodir bo‘lsa, u o‘z 
holatiga qaytuvchi jarayon deb hisoblanadi.Chunki bu holda atrof - muhit va qaralayotgan 
tizimda ortiqcha o‘zgarishlar sodir bo‘lmaydi. Shu sharoitga ega bo‘lmagan barcha 
jarayonlar qaytmas jarayonlar deb hisoblanadi.Istalgan muvozanatdagi jarayon qaytar 
jarayondir, chunki tizimda sodir bo‘ladigan muvozanatli jarayon uchun u to‘g‘ri yoki teskari 
yo‘nalishda o‘tishi muhim emas. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1
2
1
2
1
1
1
Q
Q
Q
Q
Q
Q
A







---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 375 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
31-MA’RUZA: TERMODINAMIKA 
 
REJA: 
1.
 
Qaytar va qaytmas jarayonlar. Sikllar 
2.
 
Теrmodinamikaning II qonuni 
3.
 
Entropiya 
Karno tsikli, bir-biriga bog‘liq navbatma-navbat sodir bo‘ladigan ikkita izotermik va 
ikkita adiabatik jarayonlardan iboratdir (
1 - rasm
). 
Rasmda Karnoning qaytar tsikli tasvirlangan, bu yerda ishchi modda ideal gazdan iborat.Bu 
jarayon uchun foydali ish koeffitsientini hisoblab ko‘ramiz.
Izotermik kengayish va siqilish (1 - 2) va (3 - 4) egri chiziqlar bilan, adiabatik kengayish va 
siqilish jarayonlari (2 - 3) va (4 - 1) egri chiziqlar bilan tasvirlangan.
 1-rasm. Karno tsikli
Izotermik jarayonda ichki energiya o‘zgarmaydi. 
Shuning uchun gazning isitgichdan olgan issiqliq miqdori 
Q
1
gazning kengayish ishiga
A
12
ga tengdir: 
, 
(2 - 3) adiabatik kengayishda, atrof - muhit bilan issiqlik almashuvchi jism yo‘q, shuning 
uchun gazning kengayishida bajarilgan ish 
A
23
ichki energiyaning o‘zgarishi hisobiga 
bajariladi:
Izotermik siqilishda sovutgichga gazning bergan issiqlik miqdori 
Q
2
siqilishdagi bajarilgan 
ish
A
34
ga teng bo‘ladi: 
Adiabatik siqilishda bajarilgan ish 
A
41
ga teng 
const
U

1
2
1
12
ln
Q
V
V
RT
A
1


)
Т
-
(T
C
A
1
2
x
23


2
4
2
34
ln
Q
V
V
RT
A
3




---