T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 373 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Issiqlik dvigatelining ishlash printsipi quyidagi rasmda keltirilgan (
4 - rasm
). 
Temperaturasi yuqori bo‘lgan «isitgich» deb ataluvchi termostatdan (T
1
) tsikl davomida 
issiqlik mashinasi Q
1
issiqlikmiqdori oladi va temperaturasi past bo‘lgantermostatga (T
2
)Q
2
issiqlik miqdorini uzatadi. 
Tsikl davomida bajarilgan ish 
dan iborat. Issiqlik dvigatelining foydali ish koeffitsienti 

= 1 bo‘lishi uchun Q
2 
= 0 shart 
bajarilishi kerak. Ammo bu shart real sharoitlarda bajarilmaydi. Shu sababli, Karno issiqlik 
dvigateli ishlash uchun kamida ikkita, temperaturalari farqli bo‘lgan issiqlik manbalari 
mavjud bo‘lishi kerak, deb ta’kidlaydi.
Issiqlik dvigatellaridagi jarayonga teskari bo‘lgan jarayon sovutgich mashinalarida 
ishlatiladi, uning ishlash printsipi 5 - rasmda keltirilgan.
5-rasm. Sovutgich mashinasining tuzilishi 
Termodinamik tizim tsikl davomida temperaturasi past bo‘lgan termostatdan (T
2
) Q
2
issiqlik 
miqdori oladi va temperaturasi yuqori bo‘lgan termostatga (T
1
) Q
1
issiqlik miqdorini 
uzatadi. 
shuning uchun bajarilgan ish manfiy hisoblanadi 
, 
yoki
Temperaturasi yuqori bo‘lgan termostatga (T
1
) berilgan Q
1
issiqlik miqdori temperaturasi 
past bo‘lgan termostatdan (T
2
) olingan Q
2
issiqlik miqdoridan tizim ustidan tashqi kuchlar 
bajarilgan A ish qiymatiga kattadir. 
Tizim aylanma jarayon natijasida o‘zining boshlang‘ich holatiga qaytadi va tizimning ichki 
energiyasi o‘zgarmaydi 
,
,
Odatda, aylanma jarayon vaqtida tizim tashqaridan issiqlik miqdorini olishi va unga uzatishi 
mumkin, shuning uchun 
0
2
1



Q
Q
A
0
1
2




Q
Q
A
Q



0
dV
P
A
A
Q
Q



2
1
A
Q
Q


2
1
0

dU
A
Q


---