T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 295 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
yoki
Optik yo‘llar farqi 
ga teng bo‘lsa, qaytgan yorug‘lik nurlari susayadi va 
susayish sharti quyidagicha bo‘ladi. 
yoki
16 - rasmda
 
oralarida ponaga o‘xshash yupqa havo qatlami bor bo‘lgan shisha 
plastinka keltirilgan. Plastinkalar yuqoridan yoritilganda yorug‘lik nurlari ponaning ikki 
sirtidan qaytadi, natijada parallel yorug‘ va qorong‘i tasmalardan iborat interferentsiya 
manzarasi kuzatiladi. Bu yerda kuzatiladigan yorug‘ tasmalar 
bir xil qalinlik chiziqlari
deb 
ataladi. 
 
16 – rasm. Bir xil qalinlik ko‘rinishdagi interferentsiya manzarasini kuzatish. 
Yorug‘lik difraksiyasi
Yorug‘likning to‘siqlarni aylanib o‘tish hodisasi 
yorug‘likning difraktsiyasi
deb 
ataladi. Optikada, bu hodisa yorug‘likning geometrik soya sohalariga kirishini bildiradi. 
Yorug‘lik difraktsiyasini o‘rganish mohiyati faqat yorug‘lik va soya oralaridagi 
o‘tkinchi (oraliq) sohani o‘rganish bilan cheklanmaydi. Difraktsiya nazariyasi to‘lqin 
nazariyasini geometrik optika qoidalari bilan muvofiqlashtirish imkonini beradi. 
Gyuygens – Frenel printsipi.
Difraktsiyaning aniq nazariyasi juda murakkabdir. 
Shu sababli, Gyuygens-Frenel printsipiga asoslangan taqribiy usullar katta ahamiyatga ega 
bo‘ladi. 




m
n
d




2
sin
2
2
2
2
)
1
2
(
sin
2
2
2





m
n
d
2
)
1
2
(


m
2
)
1
2
(
2
sin
2
2
2







m
n
d


m
n
d


2
2
sin
2

---