Microsoft Word Saniyazova doc

11.Qalaq-
bali’qqa duz shashi’w ushi’n arnalg’an qural. 
12. Qaqpash
-keptirilgen bali’q. Kepken shabaq. 
13. Qali’yma
- bali’qshi’lar bali’qlardi’n’ uwi’ldi’ri’q shashi’p, 
ko’beyetug’i’n waqti’n usi’lay ataydi’. 
Mi’sali’: 
Woylamaysi’z qalarmi’z dep, 
Bir masqara bolarmi’z dep, 
Qaliymag’a 
isenben’iz, 
Yendigi ji’l alarmi’z dep. 
14. Qos
-waqti’nsha turi’w ushi’n bali’qshi’lardi’n’ qami’stan islengen 
ma’kani’. 
15. Birki
-bali’q sali’ng’an qaltani’n’ awzi’na etiketka jazi’w ushi’n 
tag’i’latug’i’n kishkene taxta. 
16. Baraq
-bali’qshi’lardi’n’ qi’si’-jazi’ bali’q awlaw ma’wsiminde
turatug’i’n jayi’, worni’. 
17. Su’zgi
-bali’qti’ shan’nan su’zip ali’w ushi’n arnalg’an a’sbap.
18. Sha’lki
-bali’qti’ salatug’i’n i’di’s.
Bali’qshi’li’q leksikasi’nda, tiykari’nan, bali’qti’ awlaw qurallari’na, 
bali’qti’n’ atlari’na, bali’qti’ wo’ndiriste islep shi’g’ari’wg’a t.b. baylani’sli’ 
toli’p ati’rg’an atamalarg’a duslasti’q.
Bul atamalar jergilikli xali’qti’n’ tilinde bir-biri menen ku’ndelikli 
qatnasi’ni’n’ na’tiyjesinde wo’nimli jumsali’p, leksikami’zdi’n’ bayi’wi’na 
wo’z u’lesin qosi’p kelmekte. Ka’siplik so’zler jazba tu’rde de usi’ bali’q 
xojali’g’i’na tiyisli a’debiyatlardan da kelip kirgen. 
So’ylewde usi’nday si’rtqi’ formasi’boyi’nsha birdey, biraq ta an’lati’p 
turg’an ma’nileri bir- birine hesh qanday tuwri’ kelmeytug’i’n so’zlerden de
paydalanami’z.
Demek, ha’r qanday tildin’ so’zlik qurami’ ba’rhulla wo’zgerip ha’m 
rawajlani’p turadi’. Turmi’sta h’ar qanday ka’sipke baylani’sli’ jan’a atamalar
payda boladi’.

---

57
3.5. Bali’qshi’li’q leksikasi’ni’n’ du’zilisine qaray tu’rleri 
Ka’siplik so’zlerdin’ tiykarg’i’ ayi’rmashi’li’g’i’ wolardi’n’ ka’siplik 
shekleniwshiliginde ha’m sa’ykes atamalardi’n’ si’n’arlari’ xi’zmetin 
atqari’wi’nda ko’rinedi. Ma’selen: Aw, ji’li’m qusag’an atamalar da’slep payda 
bolg’an waqti’nda neologizm xi’zmetin atqari’p, yendi tilimizde uluwma 
xali’qli’q leksikag’a kirip ketti. Bali’q awlaw qurallari’nda jan’adan kirgen 
so’zler menen birigip sol atamalardi’n’ ko’lemin, nege baylani’sli’ yekenligin, 
qay jerge tiyisli yekenliklerin ko’rsetip jan’a so’zler jasaladi’. Ma’selen: Seyner 
ji’li’m, sha’ma’yishni’y ji’li’m, gigant aw, dunay aw h.t.b. yag’ni’y buri’nnan 
qollani’li’p kiyati’rg’an aw, ji’li’m so’zleri rus tilinen kirgen atamalar menen 
birigip jan’a ma’nige iye boli’p tur.
Mine bunday so’zler jergilikli xali’qqa tu’sinikli bolg’ani’ menen 
uluwma qaraqalpaq tilinin’ leksikali’q qurami’ ushi’n jan’a ma’nidegi so’zler 
boli’p tabi’ladi’. Tilimizdegi bali’qshi’li’q atamalari’n mine usi’nday 
wo’zgesheliklerine baylani’sli’ bir komponentli bali’q atamalari’ ha’m yeki 
komponentli bali’q atamalari’ dep u’yrengendi maqul ko’rdik.