Microsoft Word Saniyazova doc

Qaqpay
- jag’ada woti’ri’p, shetke shi’qqan bali’qlardi’ qag’i’p uslap 
alatug’i’n qural. 
Baspay-
ko’ldegi, bo’lingen suwlardag’i’ bali’qlardi’ awlaw ushi’n 
qollani’ladi’. Buni’n’ yeki jag’i’ da ashi’q boladi’. Arqa dialektinin’ Moynaq 
govori’ territoriyasi’ndag’i’ ko’pshilik xali’q bir neshe waqi’tlar dawami’nda 
bali’qshi’li’q ka’sibi menen shug’i’llanatug’i’ni’ ba’rshemizge ma’lim. 
Wolardi’n’ ku’ndelikli turmi’si’nda awi’zeki so’ylew tilinde basqalarg’a 
tu’siniksiz bir qansha ka’siplik so’zler qollani’ladi’. 
Biz bali’q awlawda qollani’latug’i’n qurallardi’n’ atamalari’n bir qatar 
analizlep shi’qti’q. 
Degen menen, bul qurallardi’ paydalani’wda adamlar ba’rhulla suw 
wortasi’nda, suw jag’alari’nda, qullasi’, suwdi’n’ qasi’nda, basi’nda, ishinde 
boladi’. Bul ushi’n bali’qshi’larg’a yen’ kerekli buyi’m-bul wolardi’n’ qayi’g’i’. 
Bali’q awlawda qollani’latug’i’n quraldi’n’ biri-qayi’q bolsa, usi’ bir ”qayi’qqa” 
baylani’sli’ atamani’ ali’p qarasaq ta bir qansha jan’a, go’ne atamalarg’a dus 
kelemiz. 
A’debiy tilimizde tek ”qayi’q” degen bir uluwmalasti’ri’wshi’ atama, 
bali’qshi’lar leksikasi’nda tu’rli atamalarda jumsalatug’i’nli’g’i’n bayqadi’q.
Ma’selen: Aw qayi’q, qus qayi’q, na’rete qayi’q, ka’ko’l qayi’q, qaraqus 
qayi’q, guldo’gelek, qalqan su’degey, altaqta, ishko’t, tu’ren taqtay, mashag’ash, 
kergi, shuyg’ulaq, bastaqtay, qarsi’li’q h.t.b.
Qayi’q
- suw u’stinde yeskek penen ju’retug’i’n qatnas qurali’, kemenin’ 
kishkene tu’ri. 
Qayi’qqa mingennin’ jani’ bir. 
Matorli’ qayi’q
- mator menen ju’retug’i’n yeskeksiz qayi’q h.t.b. 

---

50
Keme
-qayi’q,suwda ju’zetug’i’n, ju’k ha’m adam tasi’ytug’in taqtaydan 
islengen suw transporti’.
Misali’: Yesitken bul so’zden tappaydi’ qi’yal,
Kemeli ju’redi,ju’rmeydi jayaw (Berdaq).
Sal-
qayi’qti’n’ joq waqti’nda, bolsa da az, miynetkesh xali’qqa 
jetispeytug’i’n waqi’tlari’nda da bali’qshi’lar jekennen ”sal” du’zetip 
ten’izlerde ju’zip bali’q awlag’an. Saldi’ jekennen buwi’p isleydi.
Suw ishinde uwayi’msi’z gezbege, 
Bir qayi’q alti’ ju’z saldan jaqsi’raq (Berdaq).
Qaraqus-
qayi’qti’n’ basi’n so’ylemde usi’lay ataydi’.
Usi’ joqari’da ko’rsetilgenlerden basqa kemege baylani’sli’ altaxta, tu’ren 
taxtay, mashag’ash, kergi, ishko’t, shu’yg’ulaq, bastaxtay, qarsi’li’q, 
ultan,to’kkish, jelqom, yeskek h.t.b atamalar bar. 
Bulardan basqa bali’qti’ awlaw qurallari’na baylani’sli’ to’mendegidey 
atamalar bali’qshi’lar leksikasi’nda wo’nimli jumsaladi. Misali: qalqi’, iynelik, 
ko’n’ge, piskek, asay-masay, taban, arqali’q, iytergish, du’zbel, duzg’alaq h.t.b.