A. Qodiriy nomli Jizzax Davlat Pedagogika Instituti “Fizika-astranomiya” yo‟nalishining 4-kurs talabasi Abdullaxatov Diyorning

Programmalashtirilgan topshiriqlar metodi. 
Bunda o‘quvchilar maxsus 
tayyorlangan didaktik vositalar yordamida yangi bilimlar oladi.
Evristik o‘qitishda izlash-bilim orttirish obyektlari sifatida nafaqat muammo 
va masalalar, balki o‘quvchilarning o‘zlari xam, ularning shaxsiy potensiali, 
kreativ, kognitiv, refleksiv amallari xam qatnashadi. Evristik o‘qitish xam 
o‘quvchilarni, xam o‘qituvchining o‘zini o‘zgarishga (rivojlanishga) olib keladi; 
bunda o‘qituvchilar o‘qitish jarayonini xaqiqatni, borliqni «bilmaydigan» 
vaziyatlarda tashkil etishiga to‘qri keladi. Evristik va muammoli o‘qitish turlari 
shuningdek, umumiy xislatlarga ham ega, masalan, o‘qitish jarayonida shaxsga 
buysunmaslik, ya‘ni o‘qituvchi fikriga tobe bo‘lmaslik masalasini hal etishda, 
ta‘lim masalalarini texnologik yechishlarda va boshqa kup sohalarda ularning 
umumiyliklari bor.
Rivojlantiruvchi o‘qitishda o‘quvchilarning ularga beriladigan bilimlarni 
reproduktiv emas, balki shaxsiy faoliyati jarayonida o‘zlashtirishi nazarda tutiladi. 
Evristik o‘qitish rivojlantiruvchi o‘qitishdan sifat jihatdan yangi masala: nafaqat 
o‘quvchini, balki uning ta‘lim yulini xam, shu jumladan maqsadlarini, 
texnologiyalarini, ta‘lim mazmunini ham rivojlantirishi bilan farqlanadi. Evristik 
o‘qitishda o‘quvchi o‘zining shaxsiy maqsadlarini qo‘yadi, bilimlarini namoyon 
etadi, metodologik va o‘quv maxsulini yaratadi, aynan shu sababli ta‘lim mazmuni 
uning uchun o‘zgaruvchan bo‘lib, o‘z faoliyati o‘zgaradi, rivojlanadi. o‘quvchi 
subyekt, o‘z ta‘limining konstruktori, yaratuvchisi bo‘lib qoladi; u o‘z 
bilimlarining, o‘qituvchi yoki darslikka nisbatan muhimligi jihatdan kam 
bo‘lmagan, to‘laqonli manbai va o‘z bilimlarini tashkil etuvchi bo‘ladi. o‘quvchi 
o‘z mashqulotlarining rejasini tuzadi, turli faoliyat sohalaridan muhim 
muammolarga nisbatan shaxsiy mavqyei, fikrini aniqlaydi, dunyoning paydo 
bo‘lishiga oid o‘zining taxminiy fikrlarini ishlab chiqadi, matematik tadqiqot 
bajaradi, biror narsaning konstruksiyasini o‘ylab topadi. o‘qitish jarayoni 
talabalarning shaxsiy bilimlari va tajribasi bilan boyitiladi. Ayni vaqtda ular 
o‘rganilayotgan sohalarda mutaxassislarning muhim yutuqlari bilan tanishadiyu, 
lekin tashqi materialni o‘zlashtirish bilan cheklanmaydi.
o‘quv dasturlariga muvofik utiladigan ma‘ruzalar, amaliy mashqulotlar va 
laboratoriya darslari uchun tuzilgan tarqatma materiallarda keltirilgan muammoli 
topshiriqlar (divergent yoki konvergent muammoli topshiriqlar) bo‘yicha o‘quvchi 

---

mustaqil ravishda tayyorlab keladigan savollar ijodiy fikrlashni uyqotishda muhim 
rol uynaydi. Fikrlashga majbur etadigan ba‘zi savollarni tavsiflab ko‘ramiz. 
Avval fikr yuritish uchun zarur bulgan muammo tanlab olinadi. Muammoni 
yechishning xar qaysi bosqichida qator savollar beriladi. Bular jumlasiga eng 
umumiylarini misolga kursatish mumkin. 1. Bu nima uchun kerak? 2. «Bunday 
sharoitlarni yaratish mumkinmi?» 3. «Bu sharoitlarni kim va kachon yaratadi, 
umuman yaratish mumkinmi?» va h.k. 
Ijodiy muammolarni yechishda ancha ko‘p «erkin» savollar kerak bo‘lib 
qoladi. Masalan, « Agar ... bulsa, nima bo‘ladi?», «Yana nima ... ?» va b. 
Vaziyatli masalani yechishda yana shunday savollar berish mumkin: «£anday 
yangi shakllardan foydalanishimiz mumkin?», «Buni yana qayerda qo‘llanish 
mumkin?». 
Yangi fikrlarni izlashda mumkin bo‘lgan barcha parallellardan foydalanish 
kerak. o‘z-o‘ziga, masalan, quyidagi savollarni berish kerak: «Bu nimaga 
uxshaydi?», «Bu qanday fikrlarni, goyalarni keltirib chikaradi?», «Bironta 
parallellarni topish mumkinmi?», «Foydalanish mumkin bo‘lgan boshqa o‘xshash 
narsa bormi?». 
Yaratilgan narsalarni modifikasiya qilish, turini o‘zgartirishga oid savollar 
xam ancha yordam beradi. o‘ziga-o‘zi yana shunday savollar berish mumkin: 
«Agar buning biror joyini o‘zgartirsak, nima xodisa ruy beradi?», «Buni yaxshi 
tomonga qanday o‘zgartirish mumkin?», «Jarayonning o‘zida qanday 
o‘zgartirishlar qilishimiz mumkin?». Agar yangi texnologiyani o‘zgartirish yoki 
yaratishga qaratilgan bo‘lsa, bunday savol juda yaxshi bo‘ladi. 
Yana shunday savollarni xam berish mumkin: «Agar shaklini o‘zgartirsak 
nima bo‘ladi, shaklini qanday o‘zgartirish mumkin?», «Bunga boshqa qanday 
shakl berish mumkin?». 
Ijodiy muammolarni yechishda kattalashtirish, kichraytirish, bo‘lish 
usullaridan foydalanish mumkin. Kattalashtirish toifasi yangilikni yaratishda 
cheksiz imkoniyatlarni ta‘minlaydi. Kattalashtirish doirasini tadqiq etish uchun 
odam o‘ziga quyidagi savollarni berishi mumkin: «Nima qo‘shish mumkin?», «Bu 
yanada kuchli (qudratli) bo‘lishi mumkinmi?». Yangi goya-fikrlarni kattalashtirish 
usuli yordamida yaratishda o‘lcham, qiymat eng oddiy kalit bo‘lib xizmat qiladi. 
Masalan, «Vaqtni uzaytirsak, nima xodisa ruy beradi?» «Agar buni tez-tez 
takrorlasak, qanday vaziyat sodir buladi?» Shuningdek «Ikki, uch xissa oshirsak, 
nima buladi?» savollarini xam berish mumkin. 
Ijodiy qobiliyatlarimizni raqbatlantirish uchun kichraytirish yo‘lidan 
foydalanish xam mumkin. Masalan: «Agar buni kichraytirsak, nima buladi?», 
«Yana nimani chiqarib tashlash mumkin?», «Buni yanada ixchamlashtirish 
mumkinmi?» «Agar buni yanada past qilsak, nima buladi?», yoki «Toraytirsak?», 

---

«Bu nima uchun ogir, vazmin bo‘lishi kerak?», «£anday takomillashtirish 
mumkin?», «Nimani chiqarib tashlash, bekor qilish mumkin?». 
o‘zgartirish, 
kuchirish, 
komponovkalar ijodiy tasavvurning muhim 
shakllaridir. o‘zgartirish juda ko‘p muqobillar (alternativlar) ga erishishni 
ko‘zlaydi.
O‘quv jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash talim
metodlarning samaradorligini oshirishga, o‘qituvchilar mehnat faoliyatining 
o‘zgarishiga, ularning pedagogik mahoratlarini takomillashtirishga, pedagogik 
tizimlarning tarkibiy o‘zgarishiga samarali tasir etadi. Bu esa pedagogik 
jarayonlarni axborotlashtirishni tashkil etish va boshqarishda o‘ziga xos vazifalarni 
qo‘yadi. 
Pedagogik talim jarayonlarini zamonaviy axborot texnologiyalari asosida 
samarali tashkil etish: 
-
masofaviy o‘quv kurslarini va elektron adabiyotlarni yaratuvchi
jamoa o‘qituvchilar, kompyuter dasturchilari, tegishli mutaxassislarning 
birgalikda faoliyat olib borishini; 
-
o‘qituvchilar o‘rtasida vazifalarning bir maromda to‘g‘ri taqsimlanishini; 
-
talim 
va 
tarbiya jarayonini yanada mukammal tashkil qilishni
takomillashtirish va pedagogik faoliyatning samaradorligini oshirish
monitoringini tashkil etish imkoniyatini yaratadi. 
Zamonaviy axborot texnologiyalari asosida o‘qituvchining pedagogik 
faoliyatida: 
-
talimning texnologik asosini zamon talablari darajasida rivojlantirish 
bilan bog‘liq bo‘lgan murakkab jarayon yengillashadi; 
-
dars jarayonini zamonaviy texnik vositalar asosida tashkil etish uchun
maxsus malakalar shakllantiriladi; 
-
masofaviy kurslarning ochiqligi tufayli ularning sifatiga bo‘lgan talablar 
va o‘quv materiallarining sifatini nazorat qilishga ehtiyoj paydo bo‘ladi; 
-
talim jarayonida o‘quvchilarning mustaqil faoliyati takomillashadi, dars 
jarayonining samaradorligi o‘qituvchidan o‘quvchiga ko‘chadi; 
-
o‘quv jarayonini tashkil etishda, o‘quvchining tashkilotchiligi va shaxsiy 
ishtiroki ortadi; 
-
zamonaviy kommunikasiya texnologiyalaridan foydalanish asosida 
o‘qituvchi pedagogik faoliyatida har bir o‘quvchi bilan teskari aloqasi 
vujudga kelishi taminlanadi. 
Jamiyatning har bir azosi, o‘zining kundalik faoliyatida, uzluksiz ravishda 
turli axborot resurslaridan foydalanadi. Doimiy ravishda ortib borayotgan 
axborotlar hajmi jamiyatdagi intellektual salohiyatning oshishiga xizmat qiladi. 
Modomiki shunday ekan, o‘qituvchi ham o‘z kasbiy va pedagogik mahoratini 

---

zamonaviy axborot texnologiyalari oqimi asosida oshirib borishi mumkin. Har bir 
o‘qituvchi mehnat faoliyati jarayonida axborot texnologiyalaridan unumli 
foydalanishi uchun avvalo o‘z axborot muhitini shakllantirishga zamin yaratishi 
kerak. Zamonaviy axborot texnologiyalari o‘z muhitida axborot obyektlarini, 
ularning o‘zaro aloqasini, axborotlarni yaratish, tarqatish, qayta ishlash, to‘plash 
texnologiyalari va vositalarini, shuningdek axborot jarayonlarining tashkiliy va 
huquqiy tarkibini mujassamlashtiradi. 
Hozirgi 
kunda 
o‘qituvchi talim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarning 
imkoniyatlari va talablarini inobatga olishi zarur. O‘qituvchi tomonidan targ‘ib 
etilayotgan talim va tarbiya tizimi shaxsga yo‘naltirilgan xarakterda ega bo‘lishi, 
yani 
shaxsning 
har 
xil 
xususiyatlari va sifatiga etibor qilgan holda 
tabaqalashtirilgan bo‘lishi kerak. 
Har qanday talim va tarbiya tizimi malum bir ijtimoiy, ilmiy-texnik, 
iqtisodiy, madaniy va nihoyat, siyosiy muhitda shakllanadi va rivojlanadi. Bu 
muhitlarning eng ustuvori ijtimoiy-iqtisodiy omillardir. Ilmiy-texnik taraqqiyot, 
madaniy va siyosiy muhit ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlarni rivojlantirishi yoki 
sekinlashtirishi mumkin. Talim tizimi jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy 
rivojlanishining asosiy vazifalarini amalga oshirishga xizmat qiladi, chunki 
umumtalim maktablari, oliy talim muassasalari insonni iqtisodiyot, madaniyat, 
siyosiy hayotda qizg‘in faoliyat ko‘rsatishi uchun tayyorlaydi. Shuning uchun ham
talim muassasalari o‘qituvchisi talim-tarbiya jarayonining tayanch bo‘g‘ini sifatida 
muhim ahamiyat kasb etadi. 
Shu bilan bir qatorda hozirgi kunda umumtalim maktablari va oliy talim 
muassasalari o‘qituvchilari o‘rtasida ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar va ilmiy-texnik 
taraqqiyot o‘zining ifodasini kechikib topmoqda. O‘qituvchi va o‘quvchilarning 
fikrlashi va qabul qilish faoliyatida yangi g‘oyalar, yangi zamonaviy axborot 
texnologiyalarini o‘zlashtirish malum bir vaqtni talab etadi. 
Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish, birinchi navbatda, talimning paradigmasini 
o‘zgartiradi. Agar talim tizimida o‘qitish ustuvor sanalgan bo‘lsa, hozir kunda 
jamiyatning 
axborotlashuvi 
davrida 
ustuvorlik 
o‘qishga va o‘rgatishga 
yo‘naltirilgan. Shu sababdan talimning o‘qituvchi-darslik-o‘quvchi paradigmasi 
o‘quvchi-darslik-o‘qituvchi paradigmasi bilan o‘rin almashmoqda. O‘qituvchi 
endilikda yangi statusga ega bo‘ladi, endi uning vazifasi o‘quvchilarda mustaqil 
bilim olish imkoniyatlarini yaratish va ijodiy faoliyatlarini tashkil etish, bilimlarni 
mustaqil egallash va ularni amaliyotda qo‘llashga o‘rgatishdan iborat. O‘qituvchi 
bunday maqsadlarda o‘qitishning metodlari, texnologiyalarini shunday tanlashi 
kerakki, u o‘quvchilarga nafaqat tayyor bilimlarni o‘zlashtirishlarida, balki 
bilimlarni turli manbalardan izlash, mustaqil egallash, o‘zlarida shaxsiy nuqtai 
nazarning shakllanishi, uni asoslashi va avvalgi egallangan bilimlardan yangilarini 

---

olishda 
foydalanish 
imkoniyatini 
yaratishi 
kerak. 
Bunday 
o‘qitishni 
"rivojlantiruvchi" ham deb atash mumkin. 
Shu sababdan mamlakatimizda va jahonning rivojlangan davlatlarida talim 
sohasini isloh qilish jarayonida pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi, zarur 
axborotlarni mustaqil izlab topish, muammoni qo‘ya bilish va uning yechimini hal 
etish, olingan bilimlarni tanqidiy tahlil eta olish va ushbu bilimlar asosida yangi 
masalalarni yechishda qo‘llash uchun yo‘naltirilgan. Yendilikda shaxsga 
yo‘naltirilgan talimning zaruriyligi barchaga ayon bo‘lmoqda.
Shaxsga yo‘naltirilgan ta‘lim - bu o‘quvchining shaxsiy xususiyatlarini, 
qobiliyati va imkoniyatlarini inobatga oluvchi, ilg‘or pedagogik va axborot 
texnologiyalaridan o‘quvchi shaxsini rivojlantirishda samarali foydalanuvchi 
o‘qitishdir. Shunday qilib, shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitishda o‘qitishni 
tabaqalashtirish va individuallashtirish asosiy tamoyil sifatida qaraladi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari shakl va mazmunining rang-barangligi - 
o‘quvchining qiziqishi, imkoniyati va shaxsiy xususiyatlaridan kelib chiqib taklif 
etilayotgan holatlardan tanlash imkoniyatini beradi. Bunday imkoniyat talim 
tizimida ham o‘z aksini topishi zarur. O‘qituvchining har xil sathli o‘qitishni 
zamonaviy axborot texnologiyalari asosida tashkil etishi bunday muammoning 
yechimi bo‘la oladi. 
O‘quv mashg‘ulotlarini o‘quvchilarning kundalik fanlar majmuasi va ular 
bo‘yicha berilgan kundalik topshiriqlar majmuasi asosida belgilanishi, har bir 
o‘tilgan mavzuni keyingi darsda so‘rab baholanadigan qilib tashkil etilishi ko‘plab 
muammolarni keltirib chiqaradi. Bunday holda o‘quvchilar biron bir fanga 
o‘zlarining asosiy diqqat etiborini to‘liq qarata olmaydilar. Bunday notugalliklarni 
bartaraf etishda, modulli o‘qitish eng yaxshi yechim hisoblanishi mumkin. 
Zamonaviy jamiyatda talim tizimini rivojlantirishning strategik yo‘nalishi - 
bu insonning turli sohalarda maqsadli mustaqil faoliyat asosida intellektual va 
axloqiy rivojlanishidir. Bunda uchta asosiy vazifaga etibor qaratiladi: 
1. 
Talim tizimini isloh etish. 
2. 
Mustaqil faoliyat tamoyilini talim va tarbiyaning asosiy tamoyili 
sifatida etirof etish. 
3. 
Talim va tarbiya jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy 
etish. 
Zamonaviy insonning o‘qish jarayoni faqat bog‘cha, umumtalim maktablari, 
akademik liseylar yoki kasb-hunar kollejlari, oliy talim muassasalari bilan 
tugamaydi. Inson butun umri davomida talim olishi zarur, yani talim uzluksiz 
bo‘lishi kerak. Demak, uzluksiz talim - davr talabidir. Demak, bu muammo 
zamonaviy axborot texnologiyalariga bo‘lgan ehtiyojni yanada shakllantirishi 
shubhasiz.

---

Hozirgi talim muassasalarida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish 
imkoniyatlarini 
takomillashtirish, 
talim 
jarayonida 
bunday 
texnologiyalarni 
qo‘llashning eng muhim ko‘rsatkichlaridan biri ekanligi pedagog olimlar 
tomonidan etirof etilmoqda. Talim muassasalarida kompyuter axborot muhiti va 
hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan darajadagi axborot bazasini yaratish 
zarurligini, gipermatn va multimedia, o‘qitishda immitasiya, kommunikasiya 
tizimlarini rivojlantirishni, zarur axborotlarni kompyuter texnikasi yordamida 
kiritish, tizimlashtirish, saqlash va foydalanish uchun tavsiya qilinadigan 
malumotlar bazasini yaratishni taklif etadi. Shu boisdan, o‘qituvchi kadrlarning 
zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanib bilim, ko‘nikma 
va malakalarini shakllantirish maqsadida hamda o‘qituvchilar pedagogik 
mahoratlarini hozirgi zamon talablari asosida takomillashtirishga mo‘ljallangan 
masofaviy malaka oshirish kurslarini tashkil etish tashabbusi bilan chiqadi.
Zamonaviy axborot kommunikasiya texnologiyalari sohasida erishilayotgan 
yutuqlarni hisobga olib, kompyuter texnologiyasini quyidagi jihatlarda talim 
muassasalari o‘quv faoliyati jarayonlarida qo‘llash samarali bo‘lishini takidlaydi: 
- axborot va axborot texnologiyalarini majburiy o‘rganishni tashkil etish; 
- barcha fanlar bo‘yicha o‘rgatuvchi dasturlardan foydalanish; 
- kompyuter testlari yordamida talabalarning o‘zlashtirishini nazorat qilish; 
- kutubxonalar kataloglaridan foydalanish va ommabop kutubxonalardagi 
kitoblarga internet orqali buyurtma berish; 
- o‘qituvchilarning metodik ishlanmalari, maruza matnlari va boshqa o‘quv 
qo‘llanmalarini nashrga tayyorlash; 
- Internet tizimidagi malumotlardan foydalanib, o‘tilgan mavzu asosida 
talabalar tomonidan maruzalar va referatlarni mustaqil tayyorlashga erishish; 
- o‘quv va badiiy adabiyotlarning elektron matnlaridan foydalanish; 
- maxsus ensiklopedik lug‘atlardan foydalanish imkoniyatini yaratish lozim. 
Kompyuter texnologiyalaridan foydalanishda, o‘qituvchi uning mazmuniga 
ko‘ra bir qancha vazifalarni bajarishi mumkin. Faol foydalanish imkoniyatiga ega 
kompyuter texnologiyalari quyidagi asosiy didaktik funksiyalarni bajaradi: 
- 
multimedia 
texnologiyasini 
qo‘llash evaziga talabalarda fanlarga
qiziqishni rivojlantiradi; 
- bunda talimning interfaolligi tufayli talabalarning fikrlash qobiliyatlarini 
faollashtiradi va o‘quv materialini o‘zlashtirilishining samaradorligi oshadi; 
- real holatlarda namoyish qilinishi qiyin yoxud murakkab bo‘lgan 
jarayonlarni modellashtirish va ko‘rish imkoniyatini berishi bilan muhim 
hisoblanadi; 

---

- o‘quv materiallarini o‘zlashtirilishi faqat darajasiga ko‘ra emas, balki 
talabalar erishgan mantiq va qabul qilishlarining darajasiga ko‘ra ham samarali 
hisoblanadi; 
- masofadan turib talim olishni faqat o‘zlashtiruvchi talaba yoki internet 
talimi uchungina emas, balki sababsiz dars qoldirgan o‘quvchilar uchun ham 
tashkil etish imkoniyatini beradi; 
- talabalarga mustaqil izlanish yo‘li bilan materiallarni izlash, topish 
hamda muammoli masalalarga javob topish orqali malum tadqiqot ishlarini 
bajarish uchun imkoniyat yaratadi; 
- talabalarning yangi mavzuni o‘zlashtirishi, o‘quv materiallari bilan 
mustaqil tanishish, tanlash va axborot hamda malumotlarni tahlil etish kabi 
masalalarni tez bajarish uchun sharoit yaratadi. 
Malumki, talim mazmunini takomillashtirishning bosh xususiyatlaridan biri 
kompyuter bilan muloqot jarayonida uning doimiy murojaat qilinadigan "qo‘llab-
quvvatlovchi axboroti"ni ko‘paytirish, kompyuter axborot muhiti va hozirgi zamon 
talablariga javob bera oladigan darajadagi axborot bazasining yaratilganligi, 
gipermatn va multimedia, o‘qitishda immitasiya, kommunikasiya tizimlari qabul 
qilingan. 
Malumotlar bazasi deganda, axborotni kompyuter texnikasi yordamida 
kiritish, tizimlashtirish, saqlash va foydalanish uchun tavsiya qilish tushuniladi.
Bir qator axborotlarni ananaviy qayta ishlash uchun ularni tayyorlashning 
standart shakllari mavjud bo‘lib, ularga bibliografiya, statistik malumotlar, 
referatlar kiradi. Malumotlar bazasi axborot tarkibiga statistik, matnli, grafik va 
ko‘rinishli axborotlarni cheksiz ko‘p miqdorda va albatta, belgilangan shakllardagi 
ko‘rinishlarini qabul qiladi. 
Bilimlar bazasi esa, yopiq tizimda, mazkur mavzu bo‘yicha qo‘shimcha 
axborotlarga ehtiyoj sezmagan holda va uning har bir elementi, mantiq jihatdan 
bog‘langan boshqa elementlarga chiqa olishi bo‘yicha tuzilmali axborotlashtirilgan 
tizimga ega bo‘ladi. Bunda ushbu bilimlar bazasiga kiritilmagan, yani undan tashqi 
elementlarga murojaat qilinishiga imkon bo‘lmaydi. Bilimlar bazasining birlamchi 
bibliografik o‘xshashlari sifatida turli yensiklopediyalar, lug‘atlar xizmat qiladi. 
O‘quvchilar bilimi sifatlarini test savollari yordamida aniqlash va 
psixofiziologik rivojlanayotganligini tashxis qilish maqsadida kompyuter tizimiga 
ekspert tizimi qo‘shimcha kiritilgan bo‘lib, bu tizim yordamida elektron tarmoq 
orqali bilimlarni baholash va bu masala bo‘yicha yetarlicha natijalarni aniqlash 
mumkin. 
Bunday dasturiy vositalardan, talimdagi holat va uning maqsadiga ko‘ra, 
bazan talabalarning ehtiyojlarini chuqurroq anglash zaruriyati nuqtai nazaridan, 
ularning malum fan sohasida bilimlarini tahlil qilish bo‘yicha boshqa bir hollarda 

---

esa, o‘qitishning psixologik tamoyillarini hisobga olish maqsadida keng 
foydalaniladi. 
Kompyuter yordamida turli ilmiy axborotlar, o‘quv materiallari bo‘yicha 
axborotlarni tavsiya etishning boy imkoniyatlari, xususan ularga integrativ 
kurslarni kiritish, fanning tarixi va metodologiyasi bilan tanishish, turli fanlar 
bo‘yicha ularning zamonaviy darajasiga oid bilimlar, madaniyat va ijtimoiy ongga 
dahldor bilimlarni kiritish, talim mazmunini sezilarli o‘zgartirish va keskin 
boyitishga yordam beradi, uni faollashtirish va rivojlantirishda muhim omil 
bo‘ladi. 
Kompyuter vositalari yordamida mustaqil talimni tashkil etish nuqtai 
nazaridan tahlil etadigan bo‘lsak, aksariyat uning interfaolligini, bevosita muloqot 
yordamida o‘quvchi o‘quv rejasida ko‘rsatilgan istalgan fan sohasida maxsus 
o‘quv dasturlari yordamida bilim olish imkoniga ega ekanligi malum bo‘ladi. 
Kompyuter vositasi, o‘quvchi yoxud o‘qituvchi murojaatlariga "javob beradi", ular 
bilan bemalol "muloqotga kirishadi", bular kompyuter talimi metodikasining 
asosiy xususiyatlaridan biri sanaladi. 
Ayniqsa, kompyuter texnologiyasining malum mavzuni o‘qitish bo‘yicha 
yoxud alohida didaktik masalalarni hal etishda foydalanish kabi holatda ("kirib 
boruvchi" texnologiya nomi bilan mashhur), shuningdek o‘qitishda malum 
texnologiyaning asosiy, aniqlovchi va eng muhim tavsiflovchisi sifatida 
kompyuterni qo‘llanish holatida kompyuter va boshqa texnologiyalar orasidagi 
munosabatlar masalasi juda dolzarb sanaladi. 
Kompyuterli o‘qitish metodikasining boshqa bir muhim xususiyati, u 
o‘qitish jarayonining barcha bosqichlarida, jumladan yangi o‘quv materialini 
tushuntirishda, qaytarishda, umumlashtirishda, o‘quvchilarning malum fan 
bo‘yicha erishgan bilim, malaka va ko‘nikmalarini tekshirishda namoyon bo‘ladi. 
Bunday jarayonda o‘qituvchi kompyuterning o‘quvchi uchun turli vazifalarni, 
xususan o‘qituvchilik, ishchi qurol, talim obyekti, o‘zaro muloqot kabi 
funksiyalarni bajarishini bilishi kerak. Bunda o‘qituvchining vazifasi dars 
jarayonida o‘quvchilarni kompyuterdan to‘g‘ri foydalanishlarini nazorat qilishdan 
iborat: 
Kompyuterning axborot manbai vazifasini bajarishi quyidagi jarayonlarda 
namoyon bo‘ladi: 
-
o‘quv axborotining manbai (o‘qituvchini yoki darslikni qisman, bazan 
to‘la o‘rnini bosuvchisifatida); 
-
ko‘rsatmali qo‘llanmalar (multimedia-telekommunikasiya imkoniyati 
bo‘lgan yangi sifat darajasida); 
-
individual axborot fazosining yaratilganligi; 
-
mashq qildirgich; 

---

-
talaba bilimi, ko‘nikma va malakasi tashxisi va nazorati muhiti. 
Ishchi qurol sifatida kompyuter quyidagi vazifalarni bajaradi: 
-
matnlarni tayyorlash va saqlash muhiti; 
-
matnlar muharriri; 
-
grafiklar quruvchi va ularning muharriri; 
-
keng 
imkoniyatli 
hisoblash 
mashinasi 
(olingan 
natijalarni 
turli 
ko‘rinishda ifoda etuvchi);x 
-
modellashtirish vositasi. 
Kompyuterning talim obyekti sifatidagi vositachilik vazifasi: 
-
dasturlashtirish (vazifali jarayonlar bo‘yicha kompyuter yordamida 
o‘qitish); 
-
dasturiy mahsulotlarni yaratish; 
-
turli axborot muhitidan foydalanish. 
Kompyuter va internet yordamida keng auditoriya bilan bog‘lanish va uning 
natijasi sifatida o‘zaro muloqotlashuvchi jamoa muhiti yaratiladi. 
Mustaqil 
talimni 
taminlashda 
o‘qituvchi kompyuter texnologiyasi 
(kompyuter savodxonligi) mazmunining quyidagi tuzilmalari to‘g‘risida 
malumotga ega bo‘lishi kerak: 
-
informatika va hisoblash texnikasining asosiy tushunchalarini bilishi; 
-
kompyuter texnikasining funksional imkoniyatlarini bilishi; 
-
zamonaviy operasion tizimlarni bilish va ularning asosiy buyruqlarini 
o‘zlashtirishi; 
-
zamonaviy 
dasturiy 
vositalar 
va 
operasion 
tizimlarni 
(Norton 
Commander, Windows, ularning versiyalarini) bilish va ularning 
vazifalarini o‘zlashtirishi; 
-
kamida bitta matn muharriri bilan tanish bo‘lishi; 
-
algoritmlar, tillar va dasturlashtirish haqida dastlabki tushunchalarga ega 
bo‘lishi; 
-
amaliy dasturlardan foydalanish to‘g‘risida dastlabki tajribaga ega 
bo‘lishi. 
Talimni jadallashtirishda axborot texnologiyalaridan foydalanish o‘quv 
jarayonining samaradorligini oshiradi, bunda: 
-
o‘qituvchilar, ilmiy xodimlar jahonning salmoqli ilmiy, metodik
adabiyotlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar; 
-
uzoq hududlarda joylashgan yetakchi talim muassasalarining ilmiy 
laboratoriyalari bilan tanishadilar; 
-
turli mavzularda videokonferensiyalar tashkil qilish va amalga oshirishga 
erishiladi; 
-
o‘qituvchilarning o‘zaro seminar va treninglari o‘tkaziladi;

---

-
masofaviy talim, axborotlar almashinish va shunga o‘xshash juda ko‘p 
imkoniyatlarga ega bo‘ladilar.
Zamonaviy axborot texnologiyalarini talim muassasalari tizimiga tatbiq 
etish o‘quv jarayonida zamonaviy o‘qitish metodlarini qo‘llashga hamda 
o‘qituvchi pedagogik mahoratini namoyish etishga keng imkoniyatlar ochadi.

---