Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2019-yil, 4-son 
31 
personajning harakati, hamda metaforik iboralarning nutqiy reallashuvi tufayli ayniqsa ishonarliroq 
ko‘rinuvchi ijobiy qahramon harakatlari bilan xarakterli. 
Bu holatlarni qarab chiqamiz. Oddiy metaforik ifoda maʼnosini o‘z maʼnosida talqin qiluvchi 
replikalar, personajlarning go‘lligi oshkor etiluvchi dialoglarda qo‘
llanadi. Bunga “Аqlim kirdi” [4] 
latifasini misol keltiramiz. “Doim ishning teskarisini qiladig
an Аfandi otasining – O‘g‘lim qopni suv 
tomonga bos!- deganiga qarab: 
- Shu vaqtgacha aqlim yo‘q edi, gapingizning teskarisini qilar edim. Hozir birdan aqlim kirib 
qoldi, endi gapingizning o‘ngini qilaman,- dediyu qopni og‘ib turgan tomonga bosdi, yuk suvga 
ag‘darildi”. 
Ko‘pgina latifalarda metaforaning reallashuvi harakatda, syujet epizodida sodir bo‘ladi. “Gul 
taqish” [4
] latifasida Аfandi xotini bergan gulni hidlab chakkasiga taqmay tokchaga qo‘yganda xotini 
ranjiydi. Ovqatga o‘tirganda xotini o‘z kosasi
dan chiqqan suyakni eriga tutdi. Аfandi ham xotin yana 
ranjimasin deb suyakni olib chakkasiga taqdi. “Shartiga to‘g‘ri” [4] 
latifasida Аfandining onasi uning 
do‘ppisiga jiyda to‘ldirib berib: 
“- Sen eshik tagidan qimirlama, men hozir kelaman,- deb mehmonga ketadi. 
Аfandi jiydani ermak qilib o‘tirgan edi, uzoq qishloqdan mehmonlar kelib qoldi. Аfandi ularni 
uyga o‘tqazib qo‘ydi-da ko‘cha eshikni turumidan chiqardi, orqalab onasini aytib kelgani jo‘nadi. 
Onasi Аfandining eshikni orqalab kelayotganini ko‘rib, hangu mang bo‘ldi: 
- Ha, juvonmarg, eshikni nega ko‘tarib yuribsan?
- Siz eshik tagidan qimirlama degan edingiz, mehmon kelgandan keyin qimirlamaslikka iloj 
bo‘lmadi. Qimirlasam ham eshik tagida qimirlab kelayapman,- 
dedi Аfandi yuzidagi terlarini artib”. 
Shunday qilib, aytilgan ikki guruh syujetlarini qarab chiqish ko‘rsatayaptiki, birinchi guruh 
latifalarida metafora ijobiy qahramonni ideallashtirish maqsadiga xizmat qiladi. Ikkinchi guruh 
latifalarida metafora asosan go‘llarni masxara qilish, hajviy fosh qilish uchun qo‘llanadi. 
Metaforik nutq shakllari ham har xildir. Ko‘proq qo‘llaniladigani metafora – topishmoq va 
metaforani reallashtirish. Oddiy metafora va metaforik epitet juda kam uchraydi. 
Bu badiiy usullar latifalarning g‘oyasini ochishga xizmat qiladi, ularning syujet rivojini 
belgilaydi. Komik holatlar personajlarni xarakterlashda asosiy vosita bo‘ladi.