Қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш

 
1. Миниатюра санъатининг пайдо бўлиши ва ривожланиши
Миниатюра бадиий матн мазмунини шарҳловчи восита сифатида вужудга 
келган ва асар ғоясини ѐрқин бўѐқларда ифодалаши лозим бўлган. Шу билан 
бирга миниатюра тасвирий воситалари чизиқлар ва рангларда ўз ифодасини 
топган мустақил эстетик қимматга ҳам эгадир. 
Миниатюра – французча миниатуре: лотинча миниут-қизил бўѐқ-бадиий 
усуллари ўта нафис бўлган кичик хажмли (мўъжаз) тасвирий санъат асарлари, 
ўрта аср қўлѐзмаларини зийнатлаш учун яратилган нафис мўЪжаз расмлар, 
шунингдек, суяк, пергамент, мағзи сохта (Тошқоғоз) металл, чинни, баЪзан, 

---

175 
 
маиший буюмлар (тамакидон, соат, узук ва бошқа)га ишланган кичик ҳажмдаги 
ранг тасвирига ҳам миниатюра атамаси қўлланади. 
Бадиий миниатюранинг китоб ва портрет миниатюраси каби соҳалари кенг 
тарқалган, китоб миниатюрасида расмлар рангли қилиб темпера, гувашь, елим, 
аквариль, ва бошқа бўѐқлар билан қўлда бевосита қўлѐзма китоблар 
варақларига ишланиб, ундаги нақшлар (сарлавҳа, унвон, лавҳа ва бошқа) шу 
китобларни безаклари билан уйғунлашган миниатюра қадимдан маълум бўлган. 
Қадимда Миср попирусларига хира бўѐқлар билан перода расмлар текис 
юзали қилиб ранг тасвир усулида ишланган. Сўнгги антик миниатюралари (V–
VI асрлар) шакллар ва нур-ҳаво ҳолати тўғри берилганлиги билан диққатга 
сазовор. Бу усул Византия миниатюраси (асосан, диний қўлѐзмалари)да Х асргача 
ҳукм сурган. Миниатюраларга халқ ижодий хусусиятлари кириб борган. ХIII–
ХV асрлар Балтика миниатюрасида натурани ҳаққоний ифодалашга интилиш 
кучайди, расмлар матни билан изоҳланди, шакллар жонланди, манзара, 
интерьер, мэморий ҳошияларга кенг ўрин берилган. 
Францияда йирик миниатюра усталаридан А. Бонивѐ, Жакмар Г Еден ва 
бошқалар самарали ижод қилган. Ўрта асрлар ғарб миниатюраси маҳаллий 
мактабларнинг кўплиги билан ажралиб туради. Арманистонда (VI–VII асрлар), 
Грузияда (IX–Х асрларда), Россияда (ХIасрда) миниатюра ривожланган. Шуни 
алоҳида айтиш мумкинки, миниатюра санъати Араб шарқи Ерон ва Ўрта Осиѐ 
халқларининг исломгача (VII–VIII асрлар) бўлган деворий суратлар, 
пайкарсозлик, амалий санъат каби қадимий санъатнинг теран илдизларига 
бориб тақалади. У узоқ тараққиѐт йўлини босиб ўтиб, ўрта асрларда, яъни етук 
феодализм даврида ўз ривожининг чўққисига кўтарилди. 
Ўрта Асрларда шарқдан миниатюранинг ўзига хос мактаблари шаклланган. 
Араб миниатюрасида бир қатор мактаблар ажралиб туради: Миср, Сурия, Ироқ, 
Афғонистон, Ўрта Осиѐ, Озарбайжон, Ерон, Ҳиндистон қўлѐзма китобларининг 
барча безаклари ўзаро уйғунликда боғланган: чизиқли ритм, манзара 
рангларнинг нозик уйғунлиги уларнинг безак тузилишини белгилаган. 
Ўзбек халқининг кўп асрлик тарихида миниатюра санъати бой ва ранг-
баранг маданий меросимизнинг ажралмас қисмини ташкил этади. Миниатюра 
санъати бемисл ва бэтакрорлиги билан дунѐга машҳур бўлган. Миниатюра 
санъати кишиларнинг маънавий оламини бойитади, бадиий дидини 
шакллантиради, руҳиятини тарбиялайди. 
Марказий Осиѐда яратилган бадиий безакли қўлѐзмаларнинг аксарияти 
Камолиддин Беҳзод ижодига мансуб. Миниатюра мактабининг асосчиси 
Камолиддин Беҳзод, Алишер Навоий, Султон Ҳусайн, Жомий каби адиблар 
асарларига мўъжаз расмлар яратган. Буюк рассом томонидан яратилган 
тасвирларда инсон образи тасвири, уни ҳаракатда бериш, мўЪжаз санъат 

---

176 
 
имконидан тўлиқ фойдаланган ҳолда инсонларнинг индивидуал хусусият-
ларини, ички дунѐсини намоѐн эта олган. Жонли ҳаѐтдан олинган манзараларни 
реал тасвирлай билиш, тасвир доирасини кенгайтириш орқали Беҳзод 
миниатюра санъатини жонлантирди. Беҳзод ижодига хос бўлган ана шу 
ҳусусиятларни шогирдлари давом эттирди. 
Бугунги кунда мустақил мамлакатимизда халқимизнинг асрлар бўйи ижод 
меҳнати натижасида яратилган миниатюра санъатини қадрлаш, ундан амалий 
фойдаланиш, ѐшларга ўргатиш орқали уларнинг эстетик дидини ўстириш ҳамда 
юксак маданиятли кишилар қилиб тарбиялашга имкон яратилди. 
―Ёш мусаввир‖ тўгараги К. Беҳзод ва унинг шогирдлари яратган санъат 
асарларининг беқиѐс маънавий қийматларини намойиш этиш орқали тўгарак 
аъзоларининг бадиий дидини шакллантириш, уларга зарур билимларни бериш, 
меҳнатга бўлган кўникма ва малакаларини ривожлантириш, касб танлашга 
руҳий ва амалий тайѐрлаш ишларига муҳим эътиборр қаратилган. 
Машғулотларда тўгарак аъзоларига касб маданияти ҳақида кенг тушунча 
берилади. 
Тўгаракнинг мақсад ва вазифаси
– ўқувчиларни мусаввирлик санъати 
билан таништириш, уларда шарқ миниатюрасининг услубини, шарқ 
миниатюраси, ундаги ранг ва чизиқларни фарқлаш, уларни амалиѐтга мустақил 
татбиқ этиш кўникмаларини шакллантириш ва малакалар ҳосил қилишдан 
иборат. 
Шунингдек, ўрганаѐтган ҳунарнинг жамиятдаги ўрни, устозлар анъана-
сини давом еттириш, меҳнацеварлик фазилатлари, ҳунарда ақлли ва тадбиркор 
бўлиш, ҳалол меҳнат қилиш каби хислатларни шакллантиришга хизмат қилади.