Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Калит сўзлар:
антропоген, фауна, малакофауна, моллюска, биотоп, 
доминант. 
Кейинги йилларда турли ҳудудларнинг малакофаунасини ўрганишга
алоҳида эътибор қаратилмоқда [3,4]. Бунинг асосий сабаблари бири 
антропоген таъсирнинг ортиб кетиши бўлиб, натижада флора ва фауна тур 
таркибида ўзгаришлар келиб чиқмоқда. Ҳудудлар фаунасини ўрганиш 
биологик хилма-хилликнинг қай даражада ўзгариб бораётганлиги ҳақида 
маълумот олиш учун имконият яратади. Шу сабабли туманлар 
малакофаунасини ўрганиш бу борадаги маълумотларни янада тўлдиришини 
ҳисобга олган ҳолда долзарб ҳисобланади. 
Сув қориноёқли моллюскаларини йиғишда В.И. Жадин [1], қуруқлик 
қориноёқли моллюскаларини йиғишда И.М. Лихарев, У.С. Раммельмейер [2] 
услубларидан фойдаланилди.
Тадқиқотлар 2020-2021 йиллар давомида Пайариқ туманида турли 
биотопларда олиб борилди. Жами бўлиб, 300 дан ортиқ намуналар терилди. 
Материаллар таҳлил қилинганда қуруқлик моллюскаларининг Succineidae,
Cochlicopidae, Agriolimacidae, Parmacellidae, Gastrodontidae, Ariophantidae, 
Hygromeidae, сув моллюскаларининг Lymnaidae, Physidae оилаларига мансуб 
турлар эканлиги аниқланди. Succineidae лардан Succinea putris, Oxyloma 
elegans, Hygromeidae лардан Xeropicta candaharica, Lymnaidae лардан 
Lymnaea truncatula турлари доминант турлар ҳисобланади. Аниқланган 
турлар турли биотопларда учраш билан биргаликда турли зичликка эгалиги 
қайд этилди.
X.candaharica ариқ бўйларидаги ўтлар орасида, сернам жойларда 
учрайди, унинг зичлиги Пайариқ тумани Бурқут жамоа хўжалигидаги ариқ 
бўйларидаги ўтлар орасида 1 м² майдонда 21 дона бўлса, Найман қишлоғи 
ҳудудидаги сернам жойларда 1 м² майдонда 15 тани ташкил этади. 
Macrochlamys sogdiana ариқ ёқаларидаги ўтлар орасида, сернам жойлардаги 
кўлмаклардан терилди. Бурқут жамоа хўжаликларида ариқлар бўйида 1 м² 
майдонда 25 донани, Шодлик кўчасидаги боғда ўтлар орасида унинг зичлиги 
1 м² да 13 донани ташкил этади. M. turanica нинг зичлиги Аювчи қишлоғи 
ҳудудидаги ариқ ёқаларида 1 м² да 6 дона эканлиги қайд этилди. 

---

149 
Zonitodes nitidus зовур ёқасида, сернам жойларда учрайди. Бурқут 
махалласидаги зовур ёқасида 1 м² майдонда унинг зичлиги 8 дона эканлиги 
аниқланди. Oxloma elegans нинг зичлиги Бурқут жамоа хўжалигидаги 
ажриқзорларда 1 м² майдонда 6 дона, S. putris нинг зичлиги эса шу ҳудудда 
ариқ бўйларида 1 м² майдонда 5 донани ташкил этади. 
Шиллиққуртлардан Deroceras caucasicum ариқ бўйларидаги ўтлар 
орасида яшайди ва Бурқут жамоа хўжаликларидаги ариқ бўйларида 1 м² 
майдонда 8 дона учрайди. Топилган шиллиққуртларнинг танасининг 
узунлиги ҳаракатланганда 3 см, танаси қисқарганда 1.5 см бўлиб, булар 
қишлаб қолган тухумлардан очиб чиққан шиллиққуртлар, чунки бу турнинг 
кузги генерациясидаги тухумлар тупроқ остида қишлайди. Deroceras laеve 
ховуз бўйидаги ўсимликлар орасидан терилди. Унинг зичлиги Чимқишлоқ 
жамоа хўжаликларидаги Шўркўл атрофида 1 м² да 6 тани ташкил этади. 
Candaharia levanderi ариқ бўйларидаги ўтлар орасида учрайди. Олчин 
қишлоғидаги канал ёқасидаги ўтлар орасида унинг 1 м² майдондаги зичлик 
кўрсатгичи 7 донага тенг. Сув моллюскаларидан L. truncatula нинг зичлиги 
Батрак қишлоғи ариқларида 1 м² майдонда 11 тани ташкил этади. 
Турларнинг биотопларда зичлиги энг аввало моллюскалар учун зарур 
омил ҳисобланган намликнинг мавжудлигига боғлиқ. Олиб борилган 
тадқиқотлар натижасида, ўрганилган ҳудудда қуруқлик моллюскаларининг 
10 тури ва сув моллюскаларининг 3 тури яшаши аниқланди. Улар 
қориноёқли моллюскалар синфининг 9 оила 10 авлодига мансубдир.