30. Cho’kindi jinslarni tasvirlash Siniq (klastik) jinslar

teng donali
(saralangan) va 
har xil donali
(saralanmagan) 
turlarga bo'linadi. 
Mineral tarkibiga ko'ra, psammitlar quyidagi gruppalarga bo'linadi: 1. Kvarsli qumlar va 
qumtoshlar, asosiy komponent-kvarts; aralashma shaklida dala shpatlari, slyuda, glaukonit va 
boshqalar uchraydi. tsementi har xil: kremniyli, gilli, glaukonit va boshqalar uchraydi. Bu 
qumtoshlar tsementiga qarab kremniyli, temirli va hokazo bo'ladi. 2. Magnetitli va granatli 
qumlar kam uchraydi, tarkibida minerallarning nomi ko'rsatilgan donalar ko'proq bo'ladi. 3. 
Glaukonitli qum va qumtoshlar Glaukonit jinsning 20-40% ni va undan ko'prog’ini tashkil qiladi. 
Boshqa komponentlardan kvarts (60-80%) va slyuda ko'proq uchraydi. Glaukonitning miqdoriga 
va uning rangining ravshanligiga qarab qum to'q yoki ochyashil bo'ladi. Qum nuraganida esa 
glaukonit parchalanib, qo'ngir-qoramtir rangdagi temirli qumga aylanadi. 4. Temirli qum va 
qumtoshlar. Qum kvartsdan iboratdir. Kvarts donalari qo'ng’ir temir qobig’i bilan o'ralgandir; 
qumtoshlar esa shu temirli minerallar bilan tsementlangan. Rangi och-qo'ngirdan qizg’ish 
zarg’aldoq ranggacha bo'ladi. 
5. Arkoz qum vya qumtoshlar. Asosiy komponentlari 
granit va gneyslarning fizik emirilishidan hosil 
bo'lgan kvarts, dala shpati va oz miqdorda rangdor minerallardan (rogovaya obmanka, 
biotit va piroksen) ibo 
ratdir. tsementining tarkibi juda mayda Yuqoridagi minerallar. 
Gryauvyakkalar
qoramtir, yashil-qo'ng’ir va yashil-kul rang jinslar bo'lib, odatda zich 
tsementlangan. Bu jinslar o'ta asos jinslarning bo'laklaridan iborat. tsementning tarkibi juda 
maydalangan plegoklaz va rangdor minerallardan iborat. 
Alevritlar va alevrolitlar
. Psammitlar gruppasi va pelitlar bilan bir qancha oraliq jinslar - 
alevrit va alevrolitlar orqali bog’langandir. Alevritlarga lyoss (sof tuproq), lyossimon qumoq 
tuproq, ba'zi bir xil qumli tuproq, qumoq tuproqlar va boshqa qumgilli jinslarni ko'rsatish 
mumkin. Bu jinslarning hammasi bo'shoq chochiq bo'ladi. Alevritlarga nisbatan alevrolitlar 
tsementlangan bo'ladi. Ularga “changsimon” yoki “alevrit” (diametri 0,1-0,01 mm) donalaridan 

---

iborat bo'lgan mayin donali va mexanik tarkibiga kura qum va gil donachalarining 
aralashmasidan iborat bo'lgan alevrolitlarni ko'rsatish mumkin.