Yuqori molekulali birikmalar kimyosi va

Termodinamik sigmentning uzunligi (A) 
Bu n g` sonli zvenoning shunday ketmag`ketlio`ni, u uzini n+1 zvenoga 
bogliq bo‘lmagan holda tutadi. Butkul egiluvchan zanjir uchun A qaytariluvchi 
elementar zveno uzunligiga teng. Butkul bikr zanjir uchun Ahl (l g` zanjirning 
gidrodinamik uzunligi). 
Persistent 
uzunlik 
(a) 
ham 
egiluvchanligini 
xarakterlaydi. 
Odamda ahA/2. 
Florining egiluvchanlik parametri (f
0
) makromolekuladagi egiluvchan 
boglar miadorini xarakterlaydi. Bu parametr egiluvchanlikning miqdoriy 
kriteriysidir.
f
0 
>0.63 egiluvchan polimer 
f <0.63 bikr zanjirli polimer. 
Termodinamik egiluvchanlik polimerning kimyoviy tuzilishiga bogliq. 
Dien qatorga mansub (g`SN
2
g`SNhSNg`SN
2
g`) polimerlar vinil polimerlardan 
ko‘ra ko‘proq egiluvchan buladilar. g`Sig`Og`, g`Sg`Og` kabi boglar saqlovchi 
zanjirlarning ham egiluvchanligi yuqori bo‘ladi. 
Vinil polimerlarda zanjirga qutbli o‘rinbosarlarning kiritilishi ularning 
egiluvchanligini biroz kamaytiradi. Polimerlarda Ng`bog hosil kiluvchi 
guruxlar, o‘rinbosarlarning bo‘lishi aromatik guruxlarning bo‘lishi 
egiluvchanlikni kamayishiga olib keladi. 
Kinetik egiluvchanlik 
Bir konformatsiyadan ikkinchi konformatsiyaga o‘tish tezligini ko‘rsatadi. 
Bu utishda potentsial to‘siqni yengib o‘tish kerak bo‘ladi. Kinetik egiluvchanlik 
potentsial to‘siq qiymatidan molekulyar massadan, polimerlarning choklanish 
darajasidan va temperaturaga boglik. 
Potentsial to‘siq qo‘shni zvenolardagi atom va atom guruxlarning o‘zaro 
ta’siri bilan belgilanib o‘rinbosarlarning kutbliligiga bog‘liq. Potentsial to‘siq 
qiymat kichik bo‘lgan polimerlar yuqori kinetik egiluvchanlikka ega. Odatda 
polimer tarkibida gruppalarning bo‘lishi, o‘rinbosarlarning hajmini ortishi 
kinetik egiluvchanlikni kamaytiradi. Kinetik egiluvchanlik kinetik sigment 
qiymati bilan baholanadi. Kinetik sigment deganda zanjirning kinetik 
egiluvchanligini namoen qila oladigan uzunligi tushuniladi. 
Polimerning molekulyar massasi 
Bu kursatgich potentsial tusiq balandligiga ta’sir qilmaydi. Ammo zanjir 
uzunligining o‘sishi kinetik egiluvchanchanlikni ortishiga 
olib keladi. 
Polimerning turlanish darajasi 
To‘rsimon struktura hosil bo‘lishi va uning zichligining ortishi 
egiluvchanlikni kamaytiradi. 

---

58 
Temperatura 
Temperatura ortishi bilan makromolekulaning kinetik energiyasi ortadi. 
Natijada potentsial tusikni oshib utish ehtimollgi ko‘payadi, bu o‘z navbatida 
kinetik egiluvchanligining ortishiga sabab buladi. 
Aloxida 
makromolekula 
uchun 
qayd 
qilingan 
qonuniyatlar 
makromolekulalar to‘plamidan tashkil topgan (kondensirovannoe sostoyanie) 
polimerlar 
uchun 
ham 
tadbiq 
qilinishi 
mumkin. 
Bu 
holatdagi 
polimerlarning 
ksinetik 
egiluvchanligining 
o‘lchami sifatida mexanik 
sigment namoyon bo‘ladi. Mexanik sigment polimer molekulyar zanjirning 
shunday mingiyal qiymatiki, undan boshlab kinetik egiluvchanlik namoyon 
bo‘ladi. 
Bir 
xil 
molekulyar 
massa 
qiymatida 
mexanik 
sigmentning 
kattaligi 
shishalanish 
va 
oquvchanlik 
temperaturasiga 
bog‘lik.
T
sh 
g` egiluvchanlik namoyon bo‘lishning quyi temperatura chegarasidir; 
T
0
g`konformatsiya uzgarishining yuqori temperatura chegarasidir. 
Qattiq agregat holatdagi polimerlarda kinetik egiluvchanlik ularning 
molekulyar massasiga bog‘liq emas. Lekin polimerlarning molekulyar va 
nadmolekulyar strukturasiga bogliq. Amorf polimerlarning egiluvchanligi 
yuqori. Orientatsiyalanish kinetik egiluvchanlikning kamayishiga olib keladi.
Tayanch suz va iboralar
Egiluvchanlik, ichki aylanish, aylanaetgan zveno potentsial energiyasi, 
aylanish extimolligi, termodinamik egiluvchanlik, kinetik egiluvchanlik, 
termodinamik egiluvchanlik baxolash, bikrlik parametri,termodinamik segment 
uzunligi, persistent uzunlik, Flori egiluvchanlik parametri, zanjir kimeviy 
tuzilishi termodinamik egiluvchanshshgiga ta’siri, kinetik egulavchanlik, tasir 
qiluvchi omillar, potentsial tusiq, kinetik segment, polimer molekulyar massasi, 
polimer turlanish darajasi, temperatura, mexanik segment. 
Kaytarish uchun savollar 
1.Polimerning egiluvchanligi deganda nima tushunasiz? 2.3anjir 
egiluvchanligi nima bilan belgilanadi? 
Z.Oddiy bog‘ atrofida aylanaetgan zvenonnng potentsial energiyasi 
qanday o‘zgaradi? 
4.3anjir egiluvchanligini kanday turlarini farqlashadi? 
5.Termodinamik egiluvchanlik nima? 
6.Termodinamik egiluvchanlik qanday ko‘rsatkichlar bilan baxolanadi?
7.Polimerning kimyoviy tuzilishining termodinamik egiluvchanlikka 
ta’siri kanday bo‘ladi? 
8.Kinetik egiluvchanlik nima? 
9.Kinetik egiluvchanlik qanday omillarga boglik? 

---

59 
10. Bikrlik parametri nima va u qanday ifodalanadi? 
Foydalanish uchun adabietlar
Asosiylari 
1. Kuleznov V.N., Shershnev V.A. Ximiya i fizika polimerov. M., Vqsshaya 
shkola, 1988, 312 s. 
2. Semchikov Yu. D., Jiltsov S.F., Kataeva V.N. Vvedenie v ximiyu 
polimerov. M.: Vqsshaya shkola, 1988, 151 s. 
3. Askarov M. A., Yoriev O., Yodgorov Ye. Polimerlar fizikasi va 
kimyosi, Toshkent, O‘qituvchi, 1993. 
Qo‘shimchalari 
1. Perepechko I.I. Vvedenie v fiziku polimerov. M.: Ximiya, 1978, 312 s.